متن کامل مصاحبه

مرحوم فلسفی دیگران را بر سر سفره اسلام می نشاند نه اسلام را بر سر سفره آنان

سید محمد مهدی رضوی پور

درباره سبک وسیاق سخنرانی آن خطیب گفت وگویی را باحجت الاسلام والمسلمین محمدامین پورامینی ترتیب دادیم. وی در محضر حضرات آیات عظام وحیدخراسانی،َ تبریزی ،فاضل لنکرانی، و دیگر اساتید تلمذ کرده است. همچنین بیش از سی تألیف در مباحث و علوم حدیث، تاریخ، و فقه و دیگر موضوعات نگاشته است. تبلیغ و نشر معارف دین در کشور های مختلف از دیگر فعالیت های ایشان است.

حجت الاسلام والمسلمین فلسفی دارای چه شخصیتی بودند؟
شیخ الخطباء حجه الاسلام و المسلمین حاج شیخ محمد تقی فلسفی فرزند مرحوم آیت الله حاج شیخ محمد رضا تنکابنی بودند، پدرشان در مسجد فیلسوف الدوله تهران نمازجماعت داشتند و به همین دلیل ایشان به فلسفی شهرت یافتند. تعبیر زیبایی امام خمینی رضوان الله علیه از ایشان داشت وآن [زبان گویای اسلام] بود. مرحوم آقای فلسفی عمری بسیار بابرکت داشت، وویژگیهایی داشت که باعث جلوه ونمود خاص ایشان تا نود سالگی شد و تا کنون نیز در یاد واذهان باقی مانده است.

لطف می کنید این ویژگی ها را به اختصار بیان بفرمایید؟
از ویژگی های فراوان منبر مرحوم فلسفی چند جهت بیشتر نمود داشته وقابل توجه است:
اول: سلامت فکری ایشان است، با وجود اینکه از آخرین دستاوردهای علمی به خصوص در حوزه علوم انسانی و تربیتی بهره می گرفت و بسیار به روز سخن می گفت (حتی اسامی افراد مطرح غرب مثل فروید و سارتر ودیگر اندیشمندان غرب را بر زبان می آورد) ولی منبر ایشان تا پایان بر محور تبیین معارف اسلامی بود و اگر این افراد و افکار را  معرفی می کرد برای اثبات حقانیت مکتب دین و معارف دینی بود، می دانید که افراد در این رابطه دو دسته اند: گاهی کسی معارف اسلام را می خواهد با توجه به آخرین نظریات مطرح روز اثبات کند، واز آنها برای تأیید کمک گیرد، این مشکلی ندارد،  وبخصوص برای نسل جوان وفرهیخته ما می تواند جذاب باشد، ولی گاهی به عکس عمل می شود که بسیار خطرناک است مثل بنی صدر که مطلب می نوشت و به دانشجویانش می گفت برای آن آیه پیدا کنید! این نشان از کج روی وکج اندیشی دارد. مرحوم فلسفی دیگران را بر سر سفره اسلام می نشاند، نه آنکه اسلام را بر سفره آنان نشاند، واین یعنی سلامت اندیشه، و این سلامت فکری از ابتدا تا انتهای عمر بابرکت وجود داشت و اعواج و کج سلیقگی در ایشان مشاهده نشد، و این خود یک ضمانت بزرگ برای سلامت یک شخصیت است که در طول عمرش از صراط مستقیم خارج نشود و از هر گونه کج اندیشی و ابتلاء به آفت خودکم بینی و روشنفکرمآبی و تاثیر پذیری از اندیشه های غرب و  شرق بدور باشد،  منبر ایشان دارای این صبغه بود، هر چه بیان می فرمود معارف دین و اهل بیت بود اما در قالبی جدید.
دوم: تحولی است که ایشان در منبر به وجود آورد، که در سه جهت قابل بررسی است:
یک: به کار گیری ابزار نوین در عرصه تبلیغ، قبل از ایشان منبرها به صورت ساده وسنتی بود و استفاده از بلند گو مرسوم نبود، به گفته شهید آیت الله مطهری ره  منبری های سابق در جوانی ومیانسالی می مردند، زیرا تمام نیرویشان با فریادی که بر سر منبر که می زدند وفشاری که به سینه شان بواسطه عدم برخورداری از بلندگو وارد می شد از دست می دادند،   مرحوم آقای فلسفی شاید اول خطیبی است که از بلند گو استفاده کرد. نقل شده مرحوم فلسفی به مجلسی رفته بودند، آقایی قبل از ایشان منبر رفته بود و زمانی که میکروفون جلویش گذاشتند گفت این وسیله شیطانی را ببرید، ولی آقای فلسفی پس از ایشان بالای منبر رفت و گفت این وسیله شیطانی را بیاورید!. آن روز ابراز نوین بلند گو بود، و امروز ابزارهای جدید وامکانات نوین فراهم است، و روحانیت باید در عرصه رسانه و فضای مجازی و شبکه های ماهواره ای و سایت ها ووبسایتها ووبلاگها و شبکه های اجتماعی ورود کند، واز آنها جهت نشر معارف دینی بهره گیرد.
دو: شیوه وسبک منبر ایشان است تکیه بر تبیین معارف ناب اسلامی همراه با بهره گیری ونقد وبررسی افکار واندیشه مطرح علمی روز در عرصه مسائل تربیتی و .. بود که باتوجه به شرایط زمانی ومکانی آن روز بخوبی جواب می داد.
سه: سومین عنصر در موفقیت منبر ایشان، شیوه گفتاریشان بود، ایشان ابتدا آرام شروع می کرد جملات را شمرده ومنسجم وبسیار فنی و مرتب بیان می کرد که بی نظیر ویاکم نظیر بود، وهمتا نداشت، برخی تلاش کردند که مثل ایشان شوند ودر شیوه بیان تقلید وی کنند،  ولی ابتکار از آن ایشان بود و جاذبه در لحن و سخنشان بود. از نظر نظم مطلب بسیار عالی و همانند یک کلاس درس ابتدا وانتها داشت، در عین اینکه نگاه به مخاطب داشت و طبقات مختلف با معلومات متفاوت در پای منبر ایشان حاضر می شدند ولی مطالب را به گونه ای مطرح می کرد که برای همه قابل استفاده بود. ابتدا ذکر حدیث و یا آیه شریفه بعد اصل مطلب و سپس نتیجه گیری و سرانجام ذکر مصیبت اهل بیت و دعا.

با این توضیح اقسام منبر را بیان کنید و سبک مرحوم فلسفی را نیز بیان بفرمایید؟
می توان گفت دو نوع منبر داریم:
در برخی منبرها جانب عاطفی و احساسی غلبه دارد و بعضی دیگر به عکس است یعنی جنبه عقلی و برهانی آن  بر عاطفه و احساس غلبه دارد، کلام مرحوم فلسفی از نوع دوم بود و جنبه عقلی بر عاطفی می چربید ولی بارویکردی عمومی. گستره آقای فلسفی در سطح عمومی بود، از این رو بود که عموم مردم ایشان را بیشتر از شهید مطهری می شناختند، زیرا نوع سخنرانیهای شهید مطهری در محافل علمی حوزه و دانشگاه مطرح می شد و سپس به مردم انتقال می یافت و نوعا بعد از انقلاب وپس از شهادتشان وبدنبال فرمایش امام که فرمودند تمام کتب ایشان اسلامی است و مهر تائید زدند ایشان در سطح عموم جامعه مطرح وشناخته شد، البته خواص وفرهیختگان جامعه ایشان را می شناختند، اما در سطح عموم، شهید مطهری مطرح نبود ، چون ایشان منبری مصطلح نبود، مجتهدی بزرگوار وفیلسوف ومتکلم برجسته ای بود که گاه بر منبر می نشست وبیاناتی داشت که مخاطب خاص خود را پاشت، ولی آقای فلسفی منبری رسمی وباصطلاح خودشان خطیب مملکت بود توده مردم به دلیل منبرهای فراگیرشان با ایشان آشنا بودند.

نکته موثر دیگری در شخصیت مرحوم فلسفی وجود داشت؟
بله، آقای فلسفی شخصیتی سیاسی هم بود، و در مجالسشان به این مسئله نگاه ویژه ای داشت، مثلا در جریان نهضت ملی چون در جزئیات قضایا بود به خوبی علت شکست نهضت ملی را تبیین می کرد  به حدی که حزب توده و نهضت آزادی و جبهه ملی با ایشان بسیار بد بودند و حتی در روزنامه های جریان های ملی گرا بسیار به ایشان اهانت می کردند. یکی از سخنرانیهای جالب وماندگار ایشان استیضاح دولت وقت در روی منبر است، وخود بخوبی بیان می کند که چرا دولت را اینجا وباحضور مردم استیضاح می کند، چون مجلس وقت مجلس مرده ای است انجام این کار توسط مجلسیان بر نمی آمد، خیلی این منبر صدا کرد ونوارهای آن دست بدست می گشت.
مسئله دیگر اعتماد مراجع به مرحوم فلسفی بود، ایشان مورد وثوق واعتماد مرحوم آیت الله العظمی بروجردی بودند و ایشان زمانی که پیامی را به شاه می خواستند بدهند، آقای فلسفی حامل پیام می بود. همین اعتماد در ابتدای نهضت ودر قضایای انجمن های ایالاتی و ولایتی وجود داشت و حضرت امام خمینی برای آقای فلسفی نامه می نویسد و ایشان نامه را در مسجد بازار  تهران برای مردم می خواند و این به معنای اعتماد امام به ایشان و اعتقاد به تاثیر کلام وی در بین مردم است.
در خاطرات شهید مهدی عراقی آمده: «برای اینکه مردم را بیشتر به صحنه بیاوریم احتیاج به آقای فلسفی داشتیم.» لذا نزد ایشان می روند تا وارد میدان شوند، البته آقای فلسفی کسی نبود که تحت تاثیر قرار بگیرد بلکه به تشخیصشان عمل می کردند، ولی به خوبی زمان را می شناخت و با توجه به اعتمادی که مراجع داشتند در خط مقدم حوزه علمیه در پیام رسانی بود، و لذا ایشان را در سال 51 به همین دلیل ممنوع المنبر کردند تا سال 57 که امام از پاریس به تهران آمدند و در همان دهه فجر امام از آقای فلسفی خواستند که صحبت کنند و حصار کلام ایشان بوسیله امام شکسته شد.
زمانی که امام در سال 58 به قم تشریف آوردند و ظاهرا ایام سالگرد 15 خرداد بود، سه روز مجلس در مدرسه فیضیه برگزار شد و آقای فلسفی در کنار امام نشستند و سخنرانی کردند و مقایسه ای کردند بین نهضت ملی نفت و انقلاب اسلامی که بسیار عالی بود، وضعیت مصدق و مظلومیت آیت الله کاشانی و هشدار ایشان و خیانت ملی گراها را بیان کردند و سپس در حالی که دستشان را روی پای امام قرار دادند، گفتند: اما این سید اولاد پیغمبر .. خلاصه آنکه نه ایشان مرحوم کاشانی است و نه مردم امروز همانند مردم آنروزند  وخلاصه انکه مخالفان انقلاب امروز نمی توانند کاری از پیش ببرند وامام کسی نیست که بگذارد آن قضایا تکرار شود
نکته بسیار مهم دیگر این است که اهمیت ویژه ای برای محتوای منبر قائل بودند و بسیار زحمت می کشید، معروف بود برای یک ساعت منبر، هشت ساعت مطالعه می کرد. نتیجه این وقت گذاردن این شد که منبر ایشان از دیگر منبرها متمایز گردد.
خطیب برجسته کسی است که شرایط زمانی و مکانی را درک کند در یکی از منبرهایی که برای نیروی هوایی داشت با توجه به وضعیت فوق العاده آن ایام، محور سخنان ایشان درباره ایمان به خدا و تاثیر یک باور دینی مثل مداومت بر آیه الکرسی نسبت به آرامش روانی بود و جریانی را نقل می کرد که هواپیمایی می خواست سقوط کند همه دلهره داشتند ولی یک نفر آرام نشسته بود، گفتند چرا آرامی؟ گفت: زیرا آیه الکرسی خوانده ام و لذا همه از او خواستند تا برایشان وصیت نامه بنویسد، هواپیما که فرود آمد و عده زیادی غش کردند این فرد با عجله خارج شد و گفت پرواز دیگری دارم باید به آن برسم! این اثر باور دینی در بدست آوردن آرامش روحی وروانی است، الا بذکر الله تطمئن القلوب، این مطلب را مجلس ختمی میگفت که مخاطبانش از اهل پرواز در آسمان بودند، واین یعنی  ملاحظه زمان و مکان و توجه به نوع مخاطب.

آیا ایشان در زمینه گسترش منبر صحیح اقدامی هم انجام می دادند؟
تربیت اهل منبر و ارزیابی وبها دادن به آقایانی که می خواهند منبر بروند از جمله فعالیت های ایشان بود، جلسات مستمری در تهران در خانه خود داشت و عده ای از وعاظ و خطبا می آمدند که در حد ایشان نبودند و در منزل ایشان در خیابان ری منبر می رفتند و بعد منبرشان ایشان تذکراتی می داد تا در بهسازی منبر موثر باشد، در قم هم کلاس آموزش خطابه گذاشتند که نوارهای این آموزش خطابه وجود دارد و جا دارد با همین عنوان چاپ شود و در اختیار طلاب جوان قرار گیرد. در یکی از این جلسات ایشان فرموده بود اگر به شما بگویند در 5 دقیقه منبر بروید با مطلب و آیه و روایت و روضه و دعا اگر گفتی نمی شود معلوم می شود آقا تو منبری نیستی! و بعد خودشان منبری با همین سبک در 5 دقیقه ارائه داد. هنر این نیست که کسی دو ساعت بالای منبر سخن بگوید، بلکه هنر این است که در هر شرایطی بتوان سخنی موثر گفت، همانگونه که مرحوم فلسفی چنین بود.

نظر حضرتعالی در خصوص پیاده کردن سبک منبر مرحوم فلسفی در جامعه امروز چیست؟
اگر مقصود این است که روش و ادای ایشان پیاده وتقلید شود خیر؛ خدا به هرکسی ذوق وروشی داده است، البته این خودش سبکی است، اما نکته مهم این است که قالب بحث ایشان حفظ شود، یعنی مطالب از نظر محتوا قوی و با توجه به عناصر زمان و مکان تنظیم شود، ودر عین سلامت نفس وصلابت رای در قالبی جذاب وبیانی شیوا ورسا عرضه گردد، واین میراث ماندگار آقای فلسفی است که قابل پیاده شدن است.
متاسفانه امروز آفت هایی داریم، سبک لازم نیست عین قدما باشد زیرا ذائقه ها عوض می شود، اما  مهم  این است که خطیب مطالعه کند و سلامت فکر داشته باشد و سر سفره اسلام بنشیند نه اینکه اسلام را سر سفره دیگران بنشاند، امروز وضع منبر خوبی نداریم، امروز تنها چند نفر داریم که هم خطیب توانمند و فنی هستند و هم شناخته شده که باقی ماندگان نسل قبل از انقلاب هستند، همانند حجه الاسلام و المسلمین انصاریان، و متاسفانه بعد انقلاب خطیب برجسته ای که خطیب فنی باشد و آن سطح تاثیر را داشته باشد به آن صورت نداریم و این آفتی است.توجه داشته باشیم صرف اینکه کسی را بیاورند در تلویزیون و مطرح شود کفایت نمی کند و متاسفانه خیلی از منبرهای ما جنبه عاطفی و احساسی پیدا کرده و جنبه برهانی و استدلالی آن ضعیف شده است در حالی که باید جنبه استدلالی غلبه کند، زیرا اگر پایه محکم نباشد جنبه عاطفی ماندگاری نخواهد داشت و با کوچکترین شبهه ای از بین می رود.
یکی دیگر از آفت های امروز، مداح محوری شدن مجالس است، منبری ها مداح شده اند و منبری ها مداح! و جاها عوض شده است. مداح و نوحه خوان روی چشم ماست ولی کارش سخنرانی نیست و سخنران هم لازم نیست ادای مداح را دربیاورد، می تواند با فنی که دارد بهره خودش را ببرد و از مداحان ونوحه خوانان هم برای پس از منبر استفاده کند.

در پایان اگر نکته ای باقی مانده است بفرمائید:
دومطلب عرض می کنم؛
مطلب اول آنکه مرحوم آقای فلسفی علاوه بر بیان از موهبت قلم هم برخوردار بودند، آثار قلمی ایشان هم همچو گفتارشان استوار است که نشان از سخت کوشی واستوار نویسی است، کتابهای گرانسنگ آیه الکرسی، کودک از نظر وراثت وتربیت، جوان از نظر عقل واحساس، بزرگسال وجوان از نظر افکار تمایلات، اخلاق از نظر همزیستی وارزش های انسانی، معاد از نظر روح وجسم، سخن سخنوری، شرح دعای مکارم الاخلاقذاز آثار ماندگار ایشان در عرصه نوشتار است.
مطلب دوم توصیه ای است که به اهل منبر دارم، در رابطه با مسائل سیاسی روز، بی تردید باید سیاست را فهمید و سیاسیون ومسائل پیرامون آن را شناخت ولی نباید سیاست زده نشد، حیف است، منبری که قداستش از پیامبر ص است و هیچ تریبونی جای آن را نمی گیرد تبدیل به بلندگوی جناحان سیاسی گردد، باید قدر دان باشیم و بدانیم که این جایگاه ارزان به دست ما نرسیده و به خوبی باید از آن حفاظت کنیم، در عین اینکه باید سیاسی بود و شرایط زمانی و مکانی را فهمید و خط مشی کلی وجهت سیر وحرکت را از رهبری معظم انقلاب دامت برکاته گرفت اما نباید سیاست زده جریان های روز سیاسی بود.
والسلام علیکم ورحمه الله و برکاته

مجله مسجد شماره 181 بهمن1393 ص4

نشست علمی «بررسی فقهی زیارت» به کوشش گروه فقه و حقوق پژوهشکده برگزار می شود

پژوهشکده حج و زیارت با همکاری مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم السلام) در آستانه اربعین حسینی، نشستی علمی با عنوان «بررسی فقهی زیارت از منظر مذاهب اسلامی» برگزار می‌کند. 
این نشست با حضور اساتید ارجمند، حجج اسلام: مروجی طبسی، پورامینی و قاسمی در محل مرکز فقهی ائمه اطهار: برگزار خواهد شد. 
زمان نشست: پنج شنبه،1393/9/13از ساعت 10 تا 12 صبح.

از محققین و پژوهشگران ارجمند جهت حضور در این نشست دعوت به عمل می آید

 

ابوالحسن موسى بن جعفر(ع)، امام هفتم شیعیان و نهمین معصوم از چهارده معصوم(ع) است . بر طبق برخی نصوص تاریخی آن حضرت در ابواء(منزلى میان مکه و مدینه) در روز یکشنبه هفتم صفر سال 128 یا 129 ه.ق. متولد شد. به جهت کثرت زهد و عبادتش معروف به العبد الصالح و به جهت حلم و فرو خوردن خشم و صبر بر مشقات و آلام زمانه مشهور به الکاظم گردید.کنیه آن حضرت ابوابراهیم بوده ولى به ابوعلى نیز معروف بوده‏اند.مادر آن حضرت حمیده کنیزى از اهل بربر(مغرب) یا از اهل اندلس(اسپانیا) بوده است و نام پدر این بانو را «صاعد بربرى» گفته‏اند.حمیده به «حمیدة البربریة» و «حمیدة المصفاة» نیز معروف بوده است.برادران دیگر امام از این بانو اسحاق و محمد دیباج بوده‏اند.امام موسى الکاظم(ع) هنوز کودک بود که فقهاى مشهور مثل ابوحنیفه از او مسأله مى‏پرسیدند و کسب علم مى‏کردند.بعد از رحلت پدر بزرگوارش امام صادق(ع) (148 ه.ق.) در بیست سالگى به امامت رسید و 35 سال رهبرى و ولایت شیعیان را بر عهده داشت. در گفتگو با حجت الاسلام والمسلمین محمدامین پورامینی عضو از اساتید وپژوهشگران حوزه علمیه قم وعضو هیئت علمی مرکز تخصصی ائمه اطهار (ع) به بررسی ابعادی از زندگی امام کاظم(ع) پرداختیم که اکنون از نظر شما می گذرد.

*عموم مردم و حتی برخی از کارشناسان می گویند که ائمه بعد از امام حسین(ع) کارهای سیاسی انجام نمی دادند یعنی برای پس گرفتن حکومت و ... تلاشی نکردند و در قیامهای بعد از شهادت امام حسین(ع) ساکت بودند. نظر شما در این مورد چیست؟

اگر کسی این گونه تلقی کند که مشی ائمه(ع) بعد از شهادت امام حسین(ع) عوض شد، یا به تعبیر بسیار بدی که توسط بعضی از افراد به کار گرفته شد و گفتند مشی ائمه پس از امام حسین(ع) به تدریج عقلانی شد، در مورد اینها باید گفت یا تتبع تاریخی ندارند و یا مشکل فکری و عقیدتی دارند، یعنی اصلا جایگاه امام و امامت را نشناخته اند که چنین حرفی را می زنند. اگر ما به ائمه(ع) همانند افراد عادی نگاه کنیم ممکن است کسی چنین برداشت غلطی را داشته باشد ولی این بزرگواران حجج الهی هستند، مقام معظم رهبری تعبیری دارند که بسیار زیبا و در این مورد راهگشاست. ایشان می فرمایند: ما باید تاریخ ائمه(ع) را به صورت یک تاریخ پیوسته 250 ساله ببینیم؛ انگار یک نفر 250 سال عمر و در این مدت توجه با توجه به شرایط مختلف عکس العملهای مختلفی داشته است. بنابراین عملکرد بظاهر متفاوت ائمه(ع) ناظر به شرایط زمانی و مکانی است، اما همه دنبال یک هدف و در یک راستا بودند و مقصد واحدی را پی گیری می کردند، در قالبها وروشهای مختلف به دنبال یک هدف بودند، از این رو هر کدام از ائمه(ع) اگر جای یکدیگر بودند همان موضع را می گرفتند، یعنی نباید شک کرد اگر امام حسین(ع) در جایگاه امام حسن(ع) بود و در همان ظرف زمانی می خواستند تصمیم بگیرند همان موضعی را می گرفتند که امام مجتبی(ع) گرفت، و اگر امام حسن(ع) هم در شرایط امام حسین(ع) بودند همان تصمیم قیام خونین را می گرفت  و ... .

*چه شاهدی برای این نظر خود دارید، استاد با ذکر مثالهایی نظر خود را مستند کنید؟

شاهد این نظر این است که امام حسین(ع)، بعد از شهادت امام حسن(ع) در سال 50 هجری تا سال 60 هجری در زمان حکومت معاویه همان سیاست امام حسن(ع) را ادامه دادند و تنها بعد از روی کار آمدن یزید بود که موضع گیری عوض شد، چون یزید کسی بود که حدود الهی  و حرمتها را علنی شکسته بود.

بنابراین در قبال تعبیری که بعضیها به کار بردند و گفتند بعد از امام حسین(ع)، حرکات ائمه بر مبنای محاسبات عقلانی صورت گرفت اگر خوش بین باشیم می گوئیم گوینده سخت تتبع ندارد و برداشت درست تاریخی ندارد اگر بخواهیم بدبین باشیم ناشی از خلل فکری و عقیدتی گوینده دارد که جایگاه امام و امامت را نشناخته است، تمام حرکات وسکنات وموضع گیریهای ائمه معصومین(ع) در جنگ وصلح عقلانی بوده چون سرمنشأ آن عصمت وطهارت است، وتتبع صحیح وفراگیر تاریخی نیز ما را به همین نتیجه می رساند.

*امام موسی کاظم(ع) چقدر به کار سیاسی اهتمام داشتند؟

امام موسی کاظم(ع) سالیان سال در زندان بودند اگر ائمه معصوم(ع) تنها شخصیتهایی بودند که از کارهای سیاسی دوری گزیده بودند و فقط به فکر عبادت و کارهای شخصی خود می پرداختند کسی به آنها کاری نداشت و چه ضرورتی داشت که ائمه معصومین(ع) به شهادت برسند. چه علتی داشت که امام موسی کاظم(ع) سالیان دراز از زندگی خودش را در سیاه چالهای زندان هارون سپری کند که در زیارت نامه داریم «السلام علی المعذب فی قعر السجون: سلام بر آقایی که در سیاه‌چالها شکنجه شد.» امام موسی کاظم(ع) شخصیتی بودند که حکومت عباسی و هارونی از ایشان می ترسیدند و احساس خطر می کردند، لذا ایشان را از مدینه به مرکز خلافت آوردند تا زیر نظر داشته باشند.

اگر بخواهم شاهد دیگری در مورد طلب حکومت و گرفتن حق امامت داشته باشم، جریان تعیین حد فدک است که بین هارون الرشید عباسی و امام موسی کاظم(ع) روی داد .فدک، جریان مفصلی دارد. اصل مسأله غصب فدک مسأله سیاسی برای مقابله با امامت بود، در حکومتهای مختلف چندین بار را به بنی الزهراء دادند و دگربار غصب کردند و ... . اجمال قضیه فدک بین امام موسی کاظم(ع) و هارون این است که یکبار هارون الرشید به امام موسی کاظم(ع) گفت: شما محدوده فدک را معین کنید ما می خواهیم فدک را به شما بازگردانم. امام کاظم(ع) به هارون فرمودند: اگر محدوده فدک را بگویم شما آنرا پس نمی دهید. هارون گفت: شما بگوئید من پس می دهم. امام(ع) فرمودند: یک طرف آن عدن، یک سمت آن به سمرقند، یک سمت آن به آفریقا و یک سمت آن به ارمنیا می رسد، حضرت نقشه جغرافیایی حکومت پهناور هارون را برایش کشید! رنگ چهره هارون سیاه شد و گفت: در این صورت دیگر جایی برای من باقی نمی ماند. پس پاشو و جای من بنشین. این داستانی است که تاریخ نقل کرده و ابن شهراشوب در کتاب المناقب آنرا آورده است.

فدک سرزمین معینی در خارج مدینه بود که رسول خدا(ص) بدستور خدا آن را به فاطمه زهرا(ع) بخشیده بود، که پس از رحلت رسول خدا(ص) تکیه زنندگان بر مسند قدرت آن را غصب کردند، و همه می دانند این محدوده جغرافیایی ترسیم شده توسط امام کاظم (ع) را ندارد. محدوده بیان شده توسط حضرت در واقع جغرافیای خلافت آن روز اسلامی بود، یعنی منظور امام(ع) این بودند حکومت از آنِ ماست، یعنی اگر قرار بود هارون چیزی را پس بدهد باید حکومت را پس می داد. این روایت نشان دهنده این است که ائمه معصومین(ع) اولا حکومت بنی عباس و بنی امیه و ... را باطل می دانستند و ثانیا اینکه ابایی نداشتند که بگویند مسند قدرت وخلافت جایگاه ماست. همه ائمه کارهای سیاسی می کردند و اصولا زندگی شان زندگی سیاسی بود، سیاسی به معنای رسیدگی به زندگی و امور مردم. رسیدگی به امور مردم وحکومت داری در ذات اسلام است، اصلا اسلام بدون سیاست معنا ندارد. در زمانی که تنها حضرت رسول(ص) ، علی بن ابیطالب(ع) و حضرت خدیجه(س) مسلمان بودند در دعوت عشیره اقربین حضرت فرمودند هر کدام از شما زودتر ایمان بیاورد، خلیفه و جانشین من می شود. رسول خدا(ص) در وقت ضعف اسلام در فکر جانشینی خویش و آینده اسلام است. در داستان غدیر هم بحث خلافت و امامت به طور مبسوط تری بیان شد. اصلا اسلام بدون حکومت معنا و امکان اجرا ندارد، لذا رسول اکرم(ص) حکومت را تشکیل داد. امیرالمؤمنین(ع) هم وقتی فضا مهیا شد، حکومت را به دست گرفت. امام حسن(ع)هم در زمان کوتاهی در رأس حکومت بودند و بقیه ائمه(ع) هیچگاه سیاست وحکومت را بد ندانستند، اما وظائف تعریف شده وتقسیم شده بود، در دوره امام باقر(ع) وامام صادق (ع) باید معارف اصیل اسلام تبیین وگسترش می یافت، ولی این به معنای سیاست گریزی نبود، امام صادق(ع) به ابومسلم خراسانی که آمده بود با ایشان بیعت کند فرمود نه تو یار منی ونه این زمان زمان من است، پس این یعنی سیاست تعریف شده ای که خود حضرت در آن مسیر گام بر میداشت، واز درون نیات سیاست بازان هم باخبر بود، لذا دست رد به دعوت ابومسلم زد، .

در زیارت جامعه تعبیر «ساسة العباد» در مورد ائمه(ع)  وجود دارد،زیعنی شما سیاستمداران بندگان هستید، ویا: «الامام عارف بالسیاسة: یعنی امام کسی است که سیاست را می داند.» تعبیر سیاست در روایات بسیار وجود دارد. خلاصه آنکه اسلام بدون سیاست و حکومت معنا ندارد، ولی نه هر حکومتی وبا هر قیمتی، حکومتی چون حکومت پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین علی(ع) که در آن هوا و هوس، طمع و ... وجود ندارد و در پی اجرای احکام خداوند و اداره امور مردم است. ولی این نیاز به بستر وزمینه است که گاهی فراهم است و گاه فراهم نیست، گرچه باید در پی فراهم آوردن بستر وزمینه بود، منتها اگر در فضایی زمینه فراهم نباشد به این معنا نیست که ائمه در پی آن نباشند، ببینید وقتی خواستند از امام حسین(ع) بیعت بگیرند ایشان توصیفی از خودش و توصیفی از یزید دارد. در مورد خودشان می فرماید: ما خاندان پیامبریم، معدن رسالتیم. خانه ما محل آمدوشد ملائکه  و محل رحمت الهی است. آغاز و پایان امر با ماست. در مورد یزید هم می فرماید: یزید فاسق و شرابخوار و قاتل نفس محرمه است، کسی است که آشکارا فسق را مرتکب می شود. بعد می فرماید: کسی مثل من با شخصی مثل یزید بیعت نمی کند.. بعد فرمود: خواهید دید چه کسی سزاوارتر است به خلافت و بیعت. در کلمات امام حسین(ع) بحث خلافت و حکومت زیاد هست، خلاصه اینکه هیچ فرقی بین سیاست امام حسین(ع) و بقیه ائمه(ع) وجود ندارد و همه ائمه(ع) در پی حکومت و کارهای سیاسی بودند منتها جلوه های کار سیاسی فرق می کند و تابع شرایط زمانی و مکانی است. البته این نکته را هم باید دانست که سیاست و حکومت در واقع زیرمجموعه ولایت است. ولایت معنای عامی دارد که بسیار فراتر از حکومت سیاسی مصطلح است، بنابراین ولایت برای همه معصومین(ع) بوده است و اگر زمینه ای برایشان فراهم می شد حکومت را به دست می گرفتند و اگر هم فراهم نمی شد به هر شکل ممکن مخالفت می کردند، و این کارها باعث می شد که نوعا گرفتار بودند و و همگی به شهادت رسیدند یا با ضربه شمشیر یا به واسطه زهری که به آنها در زندان یا منزل خورانده شد.

*سیره امام کاظم ودیگر امامان(ع) در خونخواهی امام حسین(ع) چه بود و برای عزاداری امام حسین(ع) چه کارهایی انجام می دادند؟

بعد از شهادت امام حسین(ع) سه سال مجلس عزای امام حسین(ع) به صورت پیوسته در مدینه انجام شد و امام زین العابدین(ع) برای حاضران در مجلس عزا، غذا می پخت. اطعامی که امروزه در مجالس امام حسین(ع) مرسوم است آغازگرش امام سجاد(ع) بودند. بسیاری از جلو های عزاداری ریشه از همان زمان دارد، در زیارت ناحیه آمده است: «لاطمات الوجوه» . اهل بیت(ع)  مخصوص امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) شعرا را جمع می کردند و می فرمودند برای امام حسین(ع) شعر بگوئید. می فرمودند همان طور که در منطقه خودتان برای امام حسین(ع) شعر می گوئید و عزاداری می کنید همان گونه و به همان سبک الآن وپیش من عزاداری کنید.  در روایات آمده شاعری شعر می خواند و امام صادق(ع) گریه می کردند از پشت پرده، خانمها بچه کوچکی را آوردند ودر دامن امام صادق(ع) گذاشتند و حضرت بلند بلند گریه کردند، یعنی خانمهای خاندان خواستند داستان حضرت علی اصغر(ع) را تداعی کنند. واین یعنی مجسم کردن واقعه عاشورا که مورد تأیید اهل بیت(ع) است. امام محمد باقر(ع) از اموال خودش وصیت کردند که 10 سال در منا روضه بخوانند. مردم در ایام حج واجب سه روز در منا هستند، رمی جمرات می کنند و اعمال دیگری وجود ندارد. در بهترین مکان که مردم از همه دنیا جمع می شوند حضرت وصیت کردند که مراسم عزا برای امام حسین(ع) برپا شود.

عزاداری امام حسین(ع) در روایات همه ائمه(ع) وجود دارد. از اول محرم کسی در چهره امام رضا(ع) لبخند نمی دید. روز عاشورا که از خود بی خود می شدند و می فرمودند: در چنین روزی بود که امام حسین بن علی(ع) را به شهادت رساندند. این سیره و آداب و رسوم سینه به سینه و نسل به نسل منتقل شد تا به دست ما رسید.

بعد از قضیه کربلا خاندان اهل بیت(ع) در مدینه لباس سیاه به عنوان عزای امام حسین(ع) پوشیدند، یعنی رنگ سیاه مشخص شد و حتی مستحب است که در عزای امام حسین(ع) لباس سیاه پوشیده شود. همه اهل بیت(ع) عزاداری امام حسین(ع) را با جلوه های مختلف سفارش کردند منتها باید در دایره شرع ودر محدوده فتاوای فقها باشد، ولی ایت شور مجالس حسینی باید حفظ شود، امام خمینی(ره) فرمود: مکتب هیاهو می خواهد و باید پایش سینه بزنند، این شور نباید گرفته شود. این شوری که تا به الآن بوده و جوانها را به خیابانها می کشاند ومجالس اهل بیت(ع) را گرم نگه می دارد باید حفظ و صد البته هدایت شود که خدایی نکرده نااهلان از آن سوء استفاده نکنند و بتوان بهره واقعی در مسیر تربیت وانسان سازی از آن گرفت.

سفارش به زیارت امام حسین (ع) در هر شرایطی عجیب است، امام هادی(ع) بیمار شد، افرادی را به کربلا فرستاد تا زیر گنبد امام حسین(ع) برای سلامتی ایشان دعا کنند. همواره زیارت امام حسین(ع) با خوف همراه بود، در روایات آمده است که به امام صادق(ع) غرضه داشتند: وضعیت ناامن است اگر به زیارت امام حسین(ع) برویم خطر دارد، چه کنیم؟ حضرت فرمودند: بروید. حتی با احتمال وقوع ضرر حضرت سفارش کردند که بروید، در صورتی که برای سفر حج اگر ناامنی باشد فقها می گویند لازم نیست که بروید، اما در خصوص زیارت امام حسین(ع) حتی اگر وضعیت ناامن باشد اهل بیت(ع) سفارش کردند که خطرات را به جان بخرید و بروید تا این چراغ روشن نگه داشته شود.

*طبق اقوالی شهادت امام حسن در روز 7 صفر اتفاق افتاد. چرا این مناسبت در تقویم نیامده است، می گویند درقم مجالس عزا برپا می کنند، چه مستنداتی برای این قول وجود دارد؟

متاسفانه روز هفتم صفر جلوه خوبی را نمی بینیم، از یک طرف به عنوان روز میلاد امام کاظم(ع) رادیو و تلویزیون تبریک می گوید، اما همزمان در شهرهای مذهبی مثل قم،کربلا و نجف از گذشته های دور مجالس عزاداری برپاست، وبازار به عنوان شهادت امام حسن مجتبی(ع) تعطیل است. این تبریک با این مجلس عزا همخوانی ندارد، وبه ذوق می زند.

در رابطه با روز شهادت امام حسن مجتبی دو نقل تاریخی است، یکی اینکه در روز 28 صفر هست که در تقویمها آمده است، ودیگر آنکه در 7 صفر است، مرحوم شیخ بهایی در توضیح المقاصد آورده است که شهادت امام حسن(ع) در 7 صفر بوده است، در 7 صفر در بیوت مراجع تقلید در قم ونجف مجالس عزا برپاست و حوزه های علمیه وبازار تعطیل است. از طرف دیگر برای شهادت امام کاظم (ع) هم 7 صفر آورده اند که در تقویم ها آورده اند، ومشی صدا وسیما هم براساس آنست، ولی قول دیگری هم وجود دارد که در ذی الحجه است، مرحوم کلینی در کافی وبرقی در محاسن ودیگران ولادت آن حضرت را پس از انجام مراسم حج امام صادق(ع) ودر ابواء آورده اند، گرچه دقیقا معین نشده است ولی می توان حدس زد که پس از بیست وسوم ذی حجه است، بسیار مناسب است که در هفته ولایت ویا پس از روز مباهله یک روز را به عنوان میلاد امام کاظم (ع) داشته باشیم، وماه ذی الحجه ماه شادمانی است، بنابراین چه اصراری است که حتما روز 7 صفر به عنوان ولادت آن حضرت گرفته شود، محرم و صفر ماه عزاست، وتبریک ناخوشایند است، البته باید برای وقت میلاد امامان(ع) برنامه های خوبی داشته باشیم و واقعا از این جهت کم و کاستی داریم. بعد از ماه محرم و صفر، ماه ربیع است که میلاد پیامبر(ص) در آنست، ویا و ولادت حضرت زهرا(س) و دیگر ائمه(ع) را داریم که باید به خوبی جلوه شادی داشته باشد. پس همان طور که به شهادتها اهمیت می دهیم در شادی ها هم باید در حد مطلوب جلوه شادی داشته باشیم. بنابراین پیشنهاد من است تبریک گفتن هیچ مناسبتی در ماه محرم و صفر ندارد. روایت شهادت امام حسن(ع) در این روز هم این بحث رامضاعف کرده است. شهادت امام رضا(ع) را در عراق 17 صفر می گیرند که در ایران مرسوم نیست اما چون 7 صفر هم میلاد و هم شهادت داریم جلوه بدی پیدا کرده است، بنابراین پیشنهاد من این است با توجه به اینکه تولد امام کاظم(ع) قول دیگری دارد اگر این قول به عنوان میلاد معتبر دانسته شود بسیار بهتر خواهد بود، تا در 7 صفر مجلس عزای امام حسن(ع) به طور مستقل برپا شود وحق این امام مظلوم بهتر ادا شود و مجالس پرشور در امام مجتبی(ع) گرفته شود.

 =============

لازم به یادآوری است که آنچه در روزنامه قدس یکشنبه نهم آذر 1393 در شماره 7709 ص 9 چاپ شده است سوال آخر این مصاحبه را حذف کرده است.