به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، به مناسبت فرا رسیدت سالروز شهادت حضرت ثامن الحجج (ع)‌ با حجت الاسلام والمسلمین محمدامین پورامینی، پژوهشگر سیره اهل بیت علیهم السلام در خصوص برخورد امام رضا (ع) با جریان های مخالف به گفت و گو نشسته ایم؛ گفت و گوی ما را با این استاد حوزه و دانشگاه در ذیل می خوانید:

جناب آقای پورامینی! لطفا بفرمایید سیره امام رضا (ع) در برخورد با جریان های مخالف و پیروان دیگر ادیان و مکاتب دیگر اسلامی چگونه بود؟ و آن حضرت (ع) تا چه میزان با مهروزی و مودت و رافت و بخشش با این افراد برخورد می کردند؟

پیش از پاسخ به این سؤال باید به مقدمه ای اشاره کرد؛ با توجه به آیه شریفه 125 سوره مبارکه نحل در مسیر گفت و گو و اقناع مخاطب از دیدگاه اسلام چند روش وجود دارد: نخست حکمت، دوم پند و اندرز نیک و سوم جدال احسن.

اما حکمت عبارت است از استوارگویی و درست گویی به گونه ای که شبهه زدایی کند و درستی و حق را بنمایاند. به مفهوم دیگر حکمت عبارت است از سخن گفتن با منطق و دلیل و برهان، و حجتی است که نتیجه حق می دهد به گونه ای که هیچ شک و شبهه ای بر جای نگذارد.

روش دوم - که تکمیل کننده روش اول هم است- پند و اندرز نیک از روی خیرخواهی و نصیحت است، به گونه ای که دل مخاطب را نرم و آماده پذیرش حق کند، و اگر جز این باشد، نتیجه عکس خواهد داشت.

گونه سوم: جدل حسن یا احسن که روش و هنر و فن است، به عبارت دیگر وقتی طرف مقابل نمی خواهد زیر بار حق برود و بر موضع باطل خود می ایستد و دلیلی هم بر آن ندارد و در برابر برهان مستدل نمی تواند پاسخ قوی ارائه کند و به جدل و مغالطه می افتد، نوبت به مجادله می رسد که البته این جدل باید همراه با مدارا و آرامش باشد.

بنابراین، با توجه به این آیه شریفه، خداوند راهکار را نشان می دهد، که می توان آن را در سیره پیامبر (ص) و ائمه معصومین علیهم السلام به روشنی تطبیق داد.

با این توصیف روش ایشان با مخالفان فکری خود، و افرادی که دستگاه حکومتی جائر مقابل آنها قد علم کرده بودند، قابل درس آموزی است.

می شود مصادیقی در این زمینه اشاره بفرمایید؟

به طور مثال در سیره پیامبر اکرم(ص) موضوع مسیحیان نجران قابل بررسی است. عده ای از مسحیان نجران که به مدینه آمده بودند و به شعائر خود عمل می کردند، با مخالفت عده ای از مسلمانان روبه رو شدند که پیامبر (ص) مانع شدند.

یا در جنگ اُحُد پیشانی و دندان رسول خدا (ص) توسط مشرکان شکسته و خون مبارکشان سرازیر شد و آن حضرت (ص) دست به سوی آسمان بلند کردند، مردم گمان کردند ایشان می خواهند نفرین کنند اما آن حضرت (ص)‌برای هدایت مشرکان به درگاه خداوند دعا کردند.

همچنین، در جنگ ذات الرقاع آمده است که رسول خدا (ص) زیر سایه درختی نشسته بودند و سیل آمد و بین ایشان و یارانشان جدایی افتاد، یکی از مشرکان که صحنه را دید گفت: می روم و محمد (ص) را می کشم، سوار بر اسب شد و با شمشیر برهنه برابر رسول خدا (ص) قرار گرفت و فریاد برآورد: چه کسی تو را نجات می دهد ای محمد!، رسول خدا (ص) فرمودند: «خدا، با اراده حق» آن مشرک از اسب بر زمین افتاد، این بار شمشیر دست رسول خدا (ص) قرار گرفت، بر سینه او نشستند و فرمودند: «حالا بگو چه کسی تو را نجات می دهد؟» گفت: بزرگواری و بخشش تو! پیامبر(ص) ازاو درگذشتند و رهایش کردند.

در جریان فتح مکه نیز که یکی از اصحاب پیامبر (ص) پرچم اسلام را در دست گرفته بود و فریاد می زد امروز روز انتقام است، آن حضرت (ص) بشدت ناراحت شدند و به امیرمؤمنان علی (ع) دستور دادند پرچم را خود به دست گیرد و فریاد برآورد: الیوم یوم المرحمه؛ امروز روز رحمت و بخشش است، بعدها مسجدی بنام مسجد الرایه (پرچم) ساخته شد که تداعی کننده این رخداد مهم تاریخی است، و پس از آن حضرت رسول (ص) از کسانی که حدود بیست سال آن حضرت (ص) و یارانشان را آزرده بودند گذشتند و آزادشان کردند و فرمودند: «بروید شما را آزاد کردم.. اذهبوا انتم الطلقاء.»

همچنین سیره امیر مومنان (ع) نیز بر همین اصل استوار بود آن جا که می بینیم در یکی از جنگ ها فردی شبهه و پرسشی در آن کوران جنگ مطرح می کند و آن حضرت صبر می کند و سخن او را می شنود و به آن پاسخ می دهد.

یا امام حسین (ع)  در نهضت کربلا با دشمن خود اتمام حجت می کند و دعوت ایشان به قدری فراگیر است که حتی شامل دشمنان ایشان هم شد که مشاهده می کنیم افرادی همچون حر و زهیر که در جبهه مقابل بودند، جذب شدند.

 در دوره امام صادق (ع) نیز کسانی که مخالف بودند و اصلا دین نداشتند و به خدا ایمان نداشتند مانند ابن ابی العوجاء، آن حضرت (ع) با آن ها احتجاج و مناظره داشتند.

حضرت رضا (ع) چطور؟

اما دوره امام رضا (ع) نیز دوره عجیبی است و ایشان را به عنوان عالم آل محمد(ص) می شناسند، به دلیل آن جلوه علمی که از خود بروز دادند و زمینه آن در این دوره فراهم بود.

در حقیقت مامون برای به چالش کشیدن و زیر سوال بردن امام رضا (ع) بحث مناظرات را راه انداخت که این مناظرات به طور مفصل در کتب تاریخی نقل شده است، گرچه همه آنها به دست ما نرسیده است.

در این رابطه مناظره مفصلی است که مرحوم شیخ صدوق در کتاب ارزشمند عیون اخبار الرضا (ع) آورده است. به این ترتیب که به دستور مأمون عباسی، بزرگان و پیشوایان ادیان گوناگون در مجلسی گرد هم آمدند تا با امام رضا (ع) مناظره کنند. از جمله می توان به راس الجالوت بزرگ یهودیان، جاثلیق بزرگ مسیحیان، بزرگان صائبی ها، هربز اکبر، بزرگ زرتشتیان، نسطاس رومی و به طور کلی متکلمان اشاره کرد که به دستور مامون در این جلسه حاضر شدند. اما مناظره و گفت و گوی امام رضا (ع) به گونه ای بود که راه را بر آنها بست و حجت را بر ایشان تمام کرد. به این ترتیب که وقتی آن حضرت (ع) با مسیحیان وارد گفتگو شدند، بزرگ مسیحیان سؤالی مطرح کرد که ما خدای یگانه و پیامبر (ص) شما را قبول نداریم! بنابراین چگونه می خواهید با ما بحث کنید.

ایشان فرمودند که اگر من استدلال کنم به انجیل آیا می پذیرید؟ او نیز پذیرفت. آن حضرت (ع) هم با استناد به انجیل و آن هم به زبان اصلی عبری انجام دادند و این مساله منجر به تسلیم بزرگ مسیحیان شد و او دیگر حرفی برای گفتن نداشت.

با رأس الجالوت هم استناد به تورات کردند و او نیز خلع سلاح شد. همچنین با هربز نیز به زبان فارسی سخن و استدلال کردند که او هم مجاب شد.

به طور کلی مناظرات امام رضا (ع) با منطق بسیار قوی علمی امام (ع)‌ که مافوقی نداشت، انجام شد و حجت را بر افراد حاضر تمام کرد.

جریان تکفیری امروز چهره رحمت و صلح دوست و صلح طلب و سازگار اسلام را محو کرده و در برخورد با مخالفان جنایت و خشونت اعمال می کنند. از سوی دیگر آنها خود را منتسب به اسلام و صحابه می کنند؛  با اشاره که به سیره امام رضا (ع) در مواجهه با جریان های مخالف داشتید، آیا می توان بین این سیره و جریان های تکفیری نقاط اشتراک یافت؟!

برای پاسخ به این سوال باید گفت با توجه به موارد ذکر شده به این نتیجه می رسیم اسلام حقیقی و اصیل و به تعبیر امام بزرگوار(ره) اسلام ناب محمدی، اسلام علوی و حسینی و رضوی که همگی یک اسلام هستند، این اسلام صبغه علم، دانش، رحمانیت، خیرخواهی، مهرورزی، مهربانی، بزرگواری و بخشش دارد، چهره های شاخص این اسلام رسول خدا(ص) و امامان معصوم (ع) پس از ایشان اند، اما متاسفانه جریانی در مقابل این اسلام از اواخر حیات پیامبر (ص) پیدا شد که به اسلام آفت و آسیب های فراوانی وارد کرد و منجر به تشکیل حکومت اموی و عباسی و جریان های انحرافی پس از آن شد.

در حقیقت نقطه مقابل اسلام اصیل نبوی، اسلام اموی است که نماد جهل و خرافه و خشونت و کشتار و خیانت و جنایت و بی بند باری و لجام گسیختگی است، و این دو از ابتدا مقابل هم قرار دارند. چهره های شاخص این جریان معاویه و یزید و مروان و متوکل و منتصر و حجاج ثقفی و ابن زیاد و ابن سعد و شمر و سنان و حرمله و... است که به صدام و جریانهای تکفیری معاصر منتهی شد. اسلام اموی که امروز مشکلات بزرگی در جهان اسلام به وجود آورده، هر دوره با عناوینی بوده است که در دوره ما طالبان، القاعده، و سرانجام داعش، برای جهان اسلام مایه ننگ بوده اند.

آن چه که در اسلام اصیل مسلم بوده، رحمانیت و غلبه صبغه مهرورزی است؛ اما نباید از این واژه سوء استفاده کرد، و نمی توان با دین برخورد گزینشی داشت و کاریکاتوری عمل کرد. اسلام بسته ای کامل است که باید همه آن را پذیرفت. هر چند جنبه مهروزی و بخشش و گذشت آن بسیار پررنگ است، اما در موقع ناچاری و ضرورت از قوه قهریه نیز بهره می گیرد که آن هم مقید به قوانین شرعی و رعایت موازین اخلاقی است. بنابراین، اصل در اسلام سلم و صلح و مدارا و همزیستی است، از این رو آغازگری جنگ نکوهیده شده و البته چنانچه دشمن راه زور را در پیش گیرد،  پاسخ آن جنگ و جهاد و دفاع جانانه است که تجربه آن را در جنگ تحمیلی هشت ساله و دوران دفاع مقدس داشتیم.

متاسفانه امروز با واژگان بازی شده است، یک سری از واژه ها میان تهی، و دسته ای نیز استفاده نابه جا از آنها می شود یا حتی در موضع مخالف آن به کار گرفته می شود، امروزه واژه مقدس جهاد دستخوش این تحریف قرار گرفته است، و از آن سوء برداشت می شود، و با فریب دادن و شست و شوی مغزی ده ها و بلکه صدها هزار نفر آنان را به مسلمان کشی و ارتکاب جنایت وا می دارند.

بنابراین، کسانی که در این مسیر انحرافی قرار گرفته اند چند دسته اند؛ یک دسته جنایت می کنند که در صحنه جنگ باید جواب دندان شکن به آن ها داد. اما از عقبه فکری آن نباید غافل شد، بحث سلفی گری بحث قدیمی است که دست آویز تکفیریان است. اینجا جای جهاد فکری و روشنگری است که بر عهده همه اندیشمندان مسلمان اعم از شیعه و سنی است، به دلیل آن که ضربه هایی که این افراد وارد می کنند به کل اسلام است، و شواهد متعدد نشان داده است که آنان نه به شیعه رحم می کنند و نه به سنی.

این افراد ابزاری هستند برای ایجاد جنگ طائفه ای و جنگ نیابتی از طرف اربابان خود تا مسلمان ها را به جان هم بیندازند تا رژیم پوشالی صهیونیستی نفسی بکشد، همچنان که شیعه و سنی صدها سال است که کنار یکدیگر همزیستی و زندگی مسالمت آمیز دارند، همان گونه که این همزیستی را با همه مردم با هر گرایش و دینی باید داشت. اما برای ایجاد جنگ نیابتی بهانه لازم دارند و امروز بحث شیعه وسنی را مطرح کرده اند، ما باید مراقب باشیم که با هدایت مقام معظم رهبری، آیت الله خامنه ای در دام این جنگ نیفتیم، و بدانیم دشمن در پی رسیدن به چه نتیجه و هدفی است و آگاه باشیم داعش و گروه های تکفیری ابزاری بیش نیستند. 

به گزارش خبرنگار مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان: هر سال با فراسیدن ماه محرم، عزاداران حسینی در سراسر جهان به برگزاری مجالس متعددی در سوگ اباعبدالله الحسین مبادرت می ورزند. این مجالس و دسته های عزاداری، برنامه های سوگواری حضرت در تکایا و مساجد قرن هاست که در میان شیعیان و عاشقان امام حسین(علیه السلام) ادامه یافته است و اساسا ریشه این عزاداری ها و اولین آنها از جانب ائمه علیهم السلام بود. چه آن زمان که حضرت زینب (سلام الله علیها) در کاخ یزید اولین عزای رسمی را در سوگ برادر مظلوم اش داشت و چه آن زمان که امام زین العابدین (علیه السلام) مجلس عزاداری برای پدرشان داشتند و عزاداران به این مجالس می آمدند و در سوگ  حسین(علیه السلام) می گریستند. اما به راستی فلسفه این عزاداری ها چیست؟ عزاداری اهل بیت برای سیدالشهدا چگونه بود و امروز عزاداری ها باید چگونه باشد؟ مساجد و تکایا تا چه اندازه در برگزاری مراسمی محتوایی در سیر عزاداری ها تاثیرگذارند؟

این موارد پرسش هایی بود که با حجت الاسلام محمدامین پورامینی، استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر سیره اهل بیت به گفت وگو نشسته ایم که حاصل آن را می خوانید:

به عنوان اولین سوال بفرمایید فلسفه عزاداری در ماه محرم چیست؟

ریشه عزاداری برای ابی عبدالله از یک جهت برای شخصیت والای حضرت است. یعنی آن شخصیت برجسته که امام حسین (ع) باشد از یک طرف و از سوی دیگر مصیبتی که بر حضرت و خاندان ایشان در آن شرایط بسیار سخت  فرود آمد به آن صورتی که از آن بالاتر قابل تصور نبود ونیست.

مطلب دیگر در مورد عزاداری برای امام حسین(ع) در طول قرن های متمادی انگیزه و علت شهادت است که سبب استمرار این سوگواری در طول تاریخ شده است، به بیان دیگر واقعه کربلا صرفا یک واقعه تاریخی نبوده است اینکه بگوییم قضیه ای در سال 61 واقع و پرونده اش بسته شد، درست نیست. آن انگیزه و طرز فکر حضرت امام حسین(ع) بود که باقی است و باقی خواهد ماند تا وقتی که حق در مقابل باطل و ظلم در مقابل عدل قرار دارد. از این جهت است که عزاداری برای سیدالشهدا جنبه ماندگار به خود گرفت و اساسا شروع این عزاداری ها نیز از خود اهل بیت بود.

اولین عزای رسمی برای امام حسین(ع) در دمشق و در کاخ یزید توسط حضرت زینب(س) و امام زین العابدین برگزار شد و باعث شد که به تدریج مردم علیه ظلم بجوشند و به تدریج خطبه ها و سخنرانی ها آغاز شد امام محمد باقر(ع) هزینه ای را گذاشتند و فرمودند به مدت 10 سال در منا برای امام حسین(ع) عزاداری شود.

بنابراین در مجموع عزاداری ها دو جنبه دارند یک جنبه ابراز احساسات و بروز عاطفه است و جنبه دیگر آن جنبه سیاسی و اجتماعی است که به معنای موضع گرفتن در مقابل ظالمین است و تکیه بر اسلام اصیل دارد که در مقابل ظلم می ایستد، اسلام اموی در مقابل اسلام علوی قرار دارد. با توجه به این دو جهت که عنوان شد عزاداری برای امام حسین(ع) همیشه ادامه می یابد تا این اهداف که حضرت برایش قیام کرد ادامه یابد.

در دوره معاصر نیز که امام خمینی(ره) از همین ایام محرم استفاده کردند و عنوان کردند که محرم ماه پیروزی خون بر شمشیر است و بعد این جریان تبدیل به تظاهراتی عمیق در سال 57 شد و خلاصه اش اینکه امکان بهره برداری بسیار عمیق و وسیعی از این برنامه عزاداری وجود دارد. فارغ از این خود اهل بیت (علیهم السلام) این مجالس را سفارش کرده اند و با توجه به فراز و نشیب هایی که هست در هر منطقه شدت و ضعف داشته اما قطع نشده است.

اهل بیت (علیهم السلام) در ماه محرم چگوه عزاداری می کردند و سیره آنان برای عزاداری برای جدشان امام حسین(علیه السلام) چگونه بود؟

اگر بخواهیم به ریشه عزاداری برای امام حسین(ع) بپردازیم باید گفت که اصل عزاداری برای امام حسین(ع) از قبل از شهادت حضرت بوده است و حتی اولین کسی که عزا و روضه امام حسین را خواند خود خداست که برای حضرت آدم روضه سیدالشهدا را خواند. آمده است که حضرت آدم زمانی که اسامی پنج تن را می بیند به خدا می گوید: خدایا آن اسم های عادی را به زبان جاری می کنم و برایم عادی است اما نام آخر که را می گویم دلم می شکند و خدا پاسخ می دهد او نواده پیامبر آخرالزمان است که در کربلا به شهادت می رسد و آدم گریه می کند بنابراین اول خدا برای امام حسین(ع) روضه خواند و بعد از آن انبیای الهی.

پیامبر(ص) بیشتر از پنجاه سال قبل از شهادت امام حسین(ع) خاک تربت سیدالشهدا را به ام سلمه داد و گفت: هر وقت که این خاک رنگ سرخ گرفت بدان که حسین را کشتند. این روایتی است که شیعه و سنی آن را بیان کرده اند.

همچنین آمده است که پیامبر(ص) به خانه آمد در حالتی که صورت اش گرد و غبار گرفته بود، ام سلمه سوال کرد که چرا سر و صورت تان خاکی است؟ که حضرت فرمود: جبرییل دست مرا گرفت و جای قتل حسینم را نشان ام داد ، این خاک را بگیر هر وقت رنگ خون به خودش گرفت بدان که حسینم را کشتند و این شد که عصر عاشورا اولین گریه در مدینه از خانه ام سلمه شنیده شد، لذا قبل از این که خبر رسمی از شام بیاید گریه و زاری در مدینه شروع شد. زمانی که ام سلمه می خواست به کربلا برود ام سلمه گریه کرد و همین قضیه را برای حضرت تعریف کرد و خاکی که پیامبر(ص) به او داده بود را به امام حسین(ع) نشان داد، امام حسین(ع) نیز خودشان خاکی را نشان ام سلمه دادند یعنی حضرت خودش خاک مقتل اش را داشت و ام سلمه دید که هر دو خاک یکی است. اما امیرالمومنین علی (ع) نیز وقتی به کربلا رسید فرمود که اینجا چه واقعه ای رخ می دهد.

بعد از واقعه کربلا یعنی در عصر عاشورا گریه و ضجه آغاز شد، در کوفه و شام و خانه یزید نیز ادامه داشت، همه جا مجلس عزای امام حسین(ع) برگزار شد. در انیجا چند جهت وجود دارد که بررسی می کنیم. یک مساله اقامه عزاست که استمرار داشت و طول کشید و امام زین العابدین برای عزاداران امام حسین(ع) مردم را اطعام می کرد که این امر نشان می دهد که اطعام امروز از کجا نشات گرفته است. آمده است که حضرت تا یکسال و حتی در نقلی آمده است که تا سه سال مجلس عزاداری داشتند و حضرت برای عزاداران غذا می پخت تا آنها به عزاداری خود بپردازند. امام محمد باقر(ع) نیز  هزینه ای را گذاشتند تا 10 سال در منا عزاداری شود.

همچنین در دوره امام صادق(ع)  نیز مجلس عزاداری برقرار بود، در آن دوران فضا باز می شود و امام به شعرا ارزش می دهند و می گویند هرکسی که برای عزای امام حسین(ع) شعری بگوید و 9 نفر را بگرایند به بهشت می رسد(البته بدان معنا نیست که هرکسی هرکاری که خواست بکند و بعد گریه کند) این گریه زمینه ساز است. پس گریاندن، گریه کردن و یا خود را به حالت گریه در آوردن سفارش شده است یعنی اگر کسی گریه اش نمی آید دست به پیشانی بزند و حالت عزا به خود بگیرد.

 شخصی پیش حضرت امام صادق(ع) آمد و حضرت گفت: « برای امام حسین(ع) شعر بخوان همان طور که خودتان در مناطق تان می خوانید برای من بخوان» (منظور سنتی خواندن) . این رویکرد حضرت مهر و امضا برای عزاداری های سنتی است. حضرت دستور می دادند که اهل بیت(ع) می آمدند و پرده می زدند یک سمت آقایان و یک سمت خانم ها. حتی این مجسم کردن و به تصویر کشیدن واقعه عاشورا نیز از سیره اهل بیت(ع) بود، همین بهایی که به شعرا داده شد از این باب است، آمده است که در مجلس عزاداری امام حسین(ع) روضه خوانده می شد، یکی از خانم ها قنداقه ای را در دامن امام صادق(ع) می گذارد و این گریستن بیشتر شد. در واقع آن زن با این عمل می خواست که شهادت علی اصغر را تداعی کند، از همین می فهمیم که از جنبه های هنری برای مجسم ساختن و به تصویر کشیدن صحنه های عاشورا باید استفاده کرد و اگر نه اگر جز این بود حضرت نهی می کرد. یا بر صورت زدن، آمده است که وقتی ذوالجناح آمد زنان از خیمه بیرون آمدند و بر صورت می زدند و ناله و فریاد می کردند، توجه داشته باشیم که در امور عادی نهی شده است که افراد با صدای بلند گریه کنند، مثلا میت داشته باشند و بلند گریه کنند، اما این رویکرد نسبت به امام حسین استثنا شده و تاکید شد که تمام این نوحه گری و ضجه زدن با صدای بلند باشد. یا در دوره امام رضا(ع) بود که (دعبل) نزد حضرت می آید و اشعارش را می خواند، هرجا که فضا باز می شد اهل بیت از فضا استفاده می کردند و ما نیز از آنان یاد گرفته ایم.

آیا سیاه پوش شدن و سیاه پوش کردن اماکن مذهبی و مقدسه، سنتی برخاسته از علاقه و ارادت مردم به خاندان عصمت و طهارت بوده است یا اینکه در سیره اهل بیت نیز این مساله دیده می شده است و آن بزرگواران در این ایام لباس عزا بر تن می کردند؟

عزاداری جلوه های مختلفی دارد که مجموع آنها را به عنوان شعائر حسنی یاد می کنیم، یکی سیاه پوش شدن و دیگری سیاه پوش کردن اماکن از جلوه های عزاداری است. شعائر عزادار متعدد است اعم از سینه زنی و زنجیرزنی، پرچم بلند کردن و یا برداشتن نخل، نوع عزاداری ها در هر منطقه متفاوت است.

برای مثال از آیت الله بروجردی در مورد همین هیات(نخل) سوال شده بود که ایشان جواب می دهند: عزاداری در ایام عاشورا بر حسب متعارف بلاد مختلف است و آنچه در هر بلاد مصداق عزاداری است مانعی ندارد. این فتوای مرحوم بروجردی در سال 73 قمری است. فقهای بعد نیز آمدند و تایید کردند. غرض از گفتن این مساله آن بود که لازم نیست که در مصداق عزاداری ها بگوییم که دقیقا همان چیزی باشد که در دوره اهل بیت بوده است.

ملاک در عزاداری شرعی بودن آن است و اینکه موجب هتک نباشد. در مورد سیاه پوشی روایت های مختلفی داریم، در «محاسن برقی» نقل شده است وقتی امام حسین(ع) شهید شد  زنان بنی هاشم لباس سیاه بر تن کردند و دیگر فرقی هم به فصل نداشت که گرما باشد یا سرما و این سیاه پوشی ادامه داشت و مجالس شان نیز تا سه سال  متوالی بعد از شهادت امام حسین(ع) ادامه داشت.

همچنین در مورد امام حسن مجتبی(ع) هم بیان شده است که حضرت بعد از شهادت پدرشان حضرت علی (ع) لباس سیاه بر تن کردند. یا بعد از جریان کربلا وقتی  اهل بیت(ع) وارد شام شدند و ورق را برگرداندند و مجلس عزا برپا کردند شرایط آزادی برای این برپایی مجلس عزا فراهم شد و همه لباس سیاه بر تن کردند. نقل شده است که تا یک هفته در شام مجلس عزا برپا بود و امام زین العابدین نیز همراه عزاداران بودند پس اگر اشکالی در کار بود ایشان منع می کردند همین که چیزی نگفتند نشان از تقریر است. بنابراین سیاه پوش شدن و سیاه پوش کردن اماکن از یک حهت علاقه مردم به خاندان عصمت و طهارت است اما در واقع در سیره اهل بیت جای دارد.

امروز با توجه به هجمه های مختلف دشمن در حوزه مسایل دینی و ورود بسیاری از فرهنگ های نامتناسب با عزاداری نظیر وجود سازهای موسیقی در برخی دسته های عزاداری؛ تا چه اندازه برگزای مراسم عزای حسینی در مساجد را ثمر بخش می دانید؟ به بیان دیگر آیا متمرکز کردن عزاداری حسینی در مساجد و حسینیه ها می تواند سبب بازگشت آن سبک و سیاق سنتی عزاداری ها باشد؟

من در ضمن صحبتی که داشتم در واقع مقدمه این پرسش را به ویژه در سوال سوم بیان کردم. توجه داشته باشیم که ملاک عزاداری صرفا سبک و سیاق سنتی نیست، ما جلوه های مختلف عزاداری را در طول تاریخ و در جاهای مختلف و به گونه های متعدد می بینیم، دوره آل بویه فضایی حاکم بود که باعث شد شیعیان آزادانه عمل کنند و در نتیجه عزاداری کردند و دسته های های عزاداری راه انداختند.

بعدها که مخالفان بر سر کار می آمدند نمی گذاشتند، همین الان در ایران و عراق شیعیان  قدرت عمل  دارند و راحت عزاداری می کنند اما در عربستان چنین نیست، در کشورهای خلیج یکسان نیست. این شرایط اجتماعی است که گاهی فضا باز و گاهی بسته می شود.

چیزی با این عنوان نداریم که مجالس عزاداری حتما در مساجد یا در تکایا باشد. یا اینکه به عنوان عزاداری سنتی دیگران را ملزم کنیم که به تکایا یا مساجد بیایند این وجهی ندارد اما باید علت را بررسی کرد. این مجالس می تواند در مساجد و تکایا باشد اما الزامی در مورد آن نیست.

در دوره معصومین مجلس خانگی بود. امام صادق(ع) نمی توانستند در آن زمان بیایند مجلس عزاداری را مسجد پیغمبر رسما به پا کنند، در نتیجه از خانه استفاده کردند، یا امام محمدباقر(ع) از فضای منا استفاده کردند و بعدها به تدریج زمینه فراهم شد و مکان های خاصی برای عزاداری ساخته شد.

امروز اما می آییم در بحث عزاداری هایی که در سطح خیابان ها ، در تکایا و یا مساجد برگزار می شود، گاهی حتی این عزاداری در قالب یک پخش نوحه، پخش چای میان مردم است. اما گاهی این بحث می شود که راه بندان نشود و سد معبر نشود. پس هیئات باید به گونه ای عمل کنند که کمتر باعث اذیت مردم شوند، مثلا در حرکت دسته ها راه را باز کنند که آمبولانسی که می خواهد از خیابان عبور کند، بتواند به راحتی عبور کند یا اینکه بلندگوها باعث اذیت مردم نشود.

مساله مهم در مورد عزاداری ها آن است که باید مقید به حدود شرعی باشد، استفاده از ابزار موسیقی و زدن ساز واقعا عزا نیست، زنجیر زدن با صدای موسیقی عزا نیست، عزا آن است که شاعر و مداح شعری می خواند و دیگران زنجیر و طبل و سنج می زدند.بنابراین ملاک تقدم بر حکم شرعی است چه بسا البته اختلاف شرعی باشد و هرکسی باید طبق نظر مرجع تقلیدش در کیفیت استفاده از آلات مشترکه عمل کند. اما آنچه که امروز متعارف است که از این ابزار استفاده شود در حد طبل و سنج و شیپور است.

پس ملاک آن است که خلاف شرع نباشد و همچنین در کیفیت عزاداری چیزی که باعث هتک دین و وهن مذهب است پیش نیاید و البته تشخیص این امر بر عهده فقیه جامع الشرایط است نه اینکه که هرکسی بگوید این وهن وخرافه است.

مثلا  برخی می گویند علاماتی که در برخی دسته های عزاداری است شبیه صلیب است! اگر چنین باشد که  هر علامت +(علاوه) هم صلیب است، این مسایل خرافات است، علامت صرفا یک نشان از عزاداری است. مساله دیگر اینکه عزاداری ها نباید سبب هلاک نفس شود. برخی نیز جنبه وهن آمیز در این عزاداری ها دارند مثلا به کربلا می رود و تا بین الحرمین را می خواهد سینه خیز برود، یا برخی قلاده به گردن می بندند، این صحیح نیست.

به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان درآستانه ولادت امام رضا (ع) با حجت الاسلام و المسلمین محمد امین پورامینی، پژوهشگر سیره اهل بیت علیهم السلام درخصوص جایگاه علمی آن حضرت به گفتگو نشسته ایم؛ مشروح گفتگوی ما با این استاد حوزه در ذیل از نظرتان می گذرد:

آن چه در تاریخ مسلم است، شرایط در دوره حیات امام رضا (ع) به گونه ای رقم خورده است که بحث مناظرات علمی و تضارب آراء در این برهه زمانی داغ است و رونق گرفته است؛ امام علی بن موسی الرضا (ع) چگونه برای این انتقال و تضارب آراء زمینه سازی و بسترسازی کردند؟

برای پاسخ به این سوال باید به سبب و علت این که زمینه پیدایش گفتمان فراهم شد، بازگردیم. ببینید زمانی است مانند دوران امام صادق (ع) که شرایط برای تبادل و گسترش علم فراهم است و می بینیم که ایشان به دلیل ضعف حکومت ها در فضای نسبتا باز وآزادی قرا گرفتند؛ به عبارت دیگر دوران امامت امام صادق (ع) در زمانی بود که حکومت بنی امیه در حال از بین رفتن بود و حکومت بنی العباس در ابتدای استقرار قرار داشت و هنون جان نگرفته بود لذا امام صادق (ع) از ضعف این دو حکومت نهایت استفاده را کرد که تشکیل جلسات علمی، تربیت شاگردان (بیش از 4000 تن)، برگزاری مناظرات فقهی کلامی، جهان طبیعت و .... از جمله این فعالیت های علمی است که اساسا می توان از امام صادق (ع) به عنوان رمز تمدن اسلامی یاد کرد. واینجانب در این خصوص وبا این نگاه کتاب الامام جعفر الصادق رمز الحضارة الاسلامیه را نوشتنم، به دلیل آن که مذاهب دیگر به نحوی تحت تاثیر ایشان قرار گرفتند و حضرت با افراد مختلف و گرایش های گوناگون حتی منکران خداوند و ملحدان (زنادقه) مواجه بودند.

اما نسبت به امام رضا (ع) قضیه تفاوت دارد و این طور نیست که آن حضرت خود از فضای فراهم شده ناخواسته استفاده کنند، بلکه با شرایط سیاسی طراحی شده  مامون، در این فضا قرار گرفتند؛ ولی از آن به خوبی بهره گرفتند.

مامون فردی دانشمند و به اصطلاح چیز فهم بود که حرف های او در تاریخ ثبت شده و وقتی آن ها را مورد مطالعه قرار می دهیم، مشاهده می شود که او فردی نا آگاه نبوده است، بلکه برای مسائل مختلف دلایل گوناگونی بیان می کرده وگاهی وارد بحث می شده است و می توان ادعا کرد در بین خلفای بنی العباس از نظر سواد علمی و زیرکی سیاسی هیچ یک به پای مامون نمی رسند.

اما مامون با دو هدف ظاهری و پشت پرده و باطنی امام رضا (ع) را از مدینه به مرو کشاند، که در هر دو هدف ناکام ماند. هدف ظاهری آن است که امام خلیفه شود که ایشان نپذیرفتند، سپس ولایتعهدی مطرح شد و در حقیقت پیشنهاد حکومت داری به آن حضرت داده شد.

چرا امام از پذیرفتن پیشنهاد خلافت و پس از آن ولایتعهدی سر باز زدند و حکومتداری را نپذیرفتند؟ آیا این پیشنهاد موقعیت مناسبی برای اهل بیت علیهم السلام فراهم نمی کرد؟

ببینید هدف اصلی که مامون دنبال می کرد، و از کلام امام رضا (ع) نیز استفاده می شود این بود به دلیل آن که محبت مردم نسبت به آن حضرت افزایش یافته، او تلاش می کرد چهره اهل بیت علیهم السلام را نزد مردم تخریب کند. بر این اساس از آن جا که خلفای بنی العباس سالیان طولانی بر مسند قدرت تکیه زدند و خاندان رسالت از صحنه قدرت وحکومت دور بودند و قضایایی همچون واقعه کربلا یا زندانی کردن طولانی امام موسی بن جعفر (ع) پیش آمده و دل های مردم با اهل بیت بود، لذا مامون در پی القای این موضوع بود که اهل بیت (ع) تشنه حکومت و خلافت اند و در این سالها زمینه برای آن ها فراهم نشده در غیر این صورت آن ها در پی دنیا و حکومتداری بودند و هستند و اگر حکومت به آن ها عرضه شود، دو دستی به آن می چسبند!

بنابراین مامون با این پیشنهاد قصد داشت هدف یاد شده را دنبال کند اما امام رضا (ع) دست مامون را خوانده بود و لذا از پذیرفتن این پیشنهاد سر باز زد. هر چند ما اصل حکومت را برای اهل بیت می دانیم و دین و سیاست را از یکدیگر جدا نمی دانیم اما حکومت با هر شرایط و قیمتی مطلوب نیست.

بنابراین امام رضا (ع) وقتی این پیشنهاد را نپذیرفت، با تهدید از سوی مامون رو به رو شد و در پی این تهدید با این شرط که در هیچ امر حکومتی اعم از قضاوت، عزل و نصب و ... شرکت نمی کنم، ولایتعهدی را پذیرفت، و البته این سلب مسوولیت از خود به معنای سلب مشروعیت از حکومت مامون است، و آن ها که باید این مطلب را درک می کردند، فهمیدند، لذا این نقشه مامون نقش بر آب شد.

اما راه دیگری که مامون دنبال کرد این بود که خواست وجهه علمی امام را تخریب کند، و لذا علما و بزرگان ادیان و مذاهب را از اطراف در جلسات مختلف گرد هم آورد، تا وجهه علمی امام را شاید در یک جلسه ای تخریب کند. لذا بحث مناطرات و گفتمان را در این دوره از زاویه سیاسی می توان بررسی کرد. به عبارت دیگر زمانی است نشست علمی برگزار می شود و  افرادی با گرایش های مختلف در آن جلسه حضور داشته و هر یک حرف خود را می زنند و دیگران گوش می سپارند و حرفی را انتخاب یا داوری می کنند، اما زمانی نیز هست که این جلسات برای حقیقت یابی برگزار نمی شود، بلکه برای اغراض و اهداف خاصی صورت می پذیرد. نوع جلساتی که مامون تشکیل می داد از نوع دوم بود. یعنی عده ای از افراد را برای تبادل نظر و کشف حقیقت گرد هم نمی آورد، بلکه آن ها سوال می کردند و حضرت پاسخ می دادند؛ و این جلسات عادی نبود. افراد مختلف از نحله های مختلف و ادیان گوناگون آمده بودند تا به خواست قلبی مامون حضرت را به چالش بکشند، اما مشاهده می کنیم آنها با پاسخ های علمی و دقیقی از جانب آن حضرت مواجه می شوند و برخی از آن ها تغییر عقیده داده و اقرار به حق می کردند، و به این ترتیب باز هم نقشه مامون نقش بر آب می شود.

در حقیقت در این جلسات، بحث آن نبود که تضارب آراء صورت پذیرد، بلکه آنها می پرسیدند و امام با پاسخ صحیح معارف اصیل اسلامی را که سالیان طولانی در پس پرده بود و حاکمان غاصب نگذاشته بودند، جلوه گری کرده و به دیگران برسد، این پرده ها را به کنار زدند، و آن معارف ناب واصیل را بیان کردند، و به این ترتیب نور تابید و ظلمت از میان رفت. بنابراین با این هدف شیطانی مامون نه تنها چهره علمی امام تخریب نشد ونقشه مامون شکست خورد، بلکه علم ایشان عالم گیر شد و به عنوان عالم آل محمد در سطح عالم اسلام مطرح شدند. به دلیل این که این جلسات در مرکز خلافت صورت می گرفت و خلیفه نیز به عنوان چهره ای حکومتی در آن حضور داشت و از سوی دیگر بزرگان ادیان و مذاهب دیگر نیز در آن شرکت داشتند لذا گزارش این نشست های قهرا به همه نقاط دنیا پخش و منتشر می شد، و به این ترتیب چهره علمی آن حضرت جهان گیر شد، وازاین رو و در پی این نقش بر آب شدن نقشه مامون، وی تصمیم به قتل آن حضرت گرفت.

چگونه می توان از آموزهای علمی امام رضا (ع) و دانش رضوی، امروز در تحول علوم انسانی بهره گرفت؟

ما باید به آن اندوخته علمی که از امام داریم، بازگردیم که روایات بسیاری از آن حضرت بر جای مانده است. به طور مثال ابن بابویه که عالم بزرگواری است، و حدود دویست جلد کتاب دارد، اثری ماندگار به نام عیون اخبار الرضا در 600 صفحه تالیف کرده است. لذا این آثار باید به قلم روز تبدیل شده و موارد تطبیقی آن عملیاتی شود، و گفتمان های رضوی مطرح شده و روایات فراوانی که از ایشان داریم، در ابعاد و زوایای مختلف، بررسی شود. بحث های کلامی، حدیثی، قرآنی، اخلاقی، امامت و حتی مسائل طبی که از آن حضرت بر جای مانده مورد مطالعه و مداقه قرار گیرد. از سوی دیگر جایگاه بلند و رفیع امام علی بن موسی الرضا (ع) که مورد توجه شیعه و سنی است به جهان و بشریت معرفی شود که البته ومتاسفانه ما نتوانسته ایم از این ظرفیت بزرگ استفاده کنیم و آن چهره جامع الاطراف را به دنیا بشناسانیم. بنابراین باید به این اندوخته بزرگ علمی برگردیم و بر اساس آن، قواعد و پایه های علمی را چیده و در زوایای مختلف علوم انسانی از آن بهره بگیریم.

پورامینی از ترجمه «بقیع الغرقد فی دراسة شاملة» خبر داد/ انتشار مفصل‌ترین کتاب درباره بقیع به فارسی