من از اول شروع کنم که فقط بحث تاریخی صرف نباشد؛ نسبت به حضرت سید الشهداء(ع) به مناسبتهای گوناگون و به بهانه‌های مختلف اهل‌بیت عصمت و طهارت تأکید داشتند که سید الشهداء را مطرح کنند، از بعد از عاشورا این قضیه اتفاق افتاد، اصلاً خطبه‌ی حضرت زینب کبری(ع) و حضرت امام زین العابدین(ع) در شام و در کوفه یک تکه‌اش بیان مظلومیت سید الشهداء و روضه خوانی است، بعد هم که اهل‌بیت در مدینه بودند باز هم آنجا مجلس عزای سید الشهداء ادامه پیدا کرد به صورت پیوسته به حدّی که امام زین العابدین(ع) برای آنها غذا می‌پخت، این اطعامی که در نزد شیعیان هست ریشه از آنجا دارد که امام زین العابدین(ع) خودشان طعام تهیه می‌کردند و برای کسانی که در مجلس عزای سید الشهداء(ع) در مدینه شرکت می‌کردند غذا می‌پختند، که این مجلس عزا چندین سال بطور پیوسته ادامه پیدا کرد، یک سال به نحو و به یک معنا سه سال به صورت پیوسته بعد از جریان شهادت سید الشهداء این مجلس عزا در مدینه بود، فضا بیشتر از این باز نبود!
دوره‌ی امام باقر(ع) آن وصیّت عجیب امام باقر(ع) به اینکه در منی تا ده سال روضه بخوانند.
دوره امام صادق(ع) فضا بازتر شد و آنجا تشویق به سراییدن شعر مطرح است، ومیدانید که شعر نقش مهمی در ماندگاری واقعه وابراز احساسات وتحریک عواطف دارد، وزبان گویایی است، لذا حضرت افرادی مانند ابو عمار منشد، جعفر بن عفان، ابوهارون مکفوف را تشریق می کند که برای حضرت ابا عبد الله الحسین(ع) شعر بسرایند، در زمان امام رضا(ع) هم می بینیم که افرادی مانند مثل دعبل خزاعی برای سراییدن شعرشان مورد توجه حضرت قرار گرفتند، وهمچنین استمرار اقامه‌ی مجلس عزا در خانه ها، و بیان فضیلت شعر گفتن در رثای ابی‌عبدالله(ع)، وانجام زیارت آن حضرت در هر شرایط ودر مناسبتهای گوناگون، و ترغیب به زیارت اربعین.
عنوان زیارت الاربعین را ما در روایات داریم، که ریشه از زمان امام صادق(ع) دارد، و عجیب این است که با اینکه ترس و خوف بود و مردم می‌ترسیدند، می‌آمدند خدمت حضرت سؤال می‌کردند که ترس و لرز هست، ترس از خبرچینان وعوامل حکومتی هست، آیا در این شرایط به زیارت حضرت سید الشهداء برویم؟ حضرت می‌فرمودند بروید، ببینید فقهای ما در مسئله‌ی حج، از شرایط استطاعت تخلیه سرب را فرموده اند لازم است، یعنی باید امنیت باشد، در شرایطی که امنیت نباشد استطاعت محقق نیست، اما نسبت به زیارت سید الشهداء(ع) با فقدان امنیت هم ترغیب کردند که مردم بروند، و بعد به مناسبتهای مختلف ترغیب به زیارت آن حضرت شده است، شما وسائل الشیعه (چاپ آل البیت) جلد 14 آخر کتاب حج را ببینید، نسبت به سید الشهداء سلام الله علیه مناسبتهای زیارتی را ذکر کرده است، مناسبتها را ابوابش را فقط اشاره کنم، استحباب تکرار زیارة الحسین(ع)، استحباب زیارة النساء که زن‌ها نیز به زیارت حضرت بروند، کراهة ترک زیارت الحسین(ع)، استحباب المشی إلی زیارة الحسین(ع) پیاده رفتن به زیارت سید الشهداء، باب استحباب الاستنابة فی زیارت الحسین(ع) که انسان نایب بگیرد، یا در مناسبتها و جاها، استحباب زیارت الحسین(ع) ولو رکب البحر، در دریا هم انسان سوار کشتی بشود باز هم زیارت سید الشهداء مستحب است. ویا در مناسبتها وزمان های خاص: استحباب زیارت الحسین(ع) لیلة عرفة، یا فی اول رجب، یا فی النصف من شعبان، یا لیلة النصف من شعبان بکربلا، استحباب زیارت الحسین(ع) لیلة القدر، لیلة الفطر، لیلة عاشورا، یوم الاربعین، استحباب زیارت الحسین(ع) کل لیلة جمعة، ملاحظه می کنید که در زمانها و مناسبتهای مختلف: شب عرفه، اول رجب، نیمه شعبان، شب قدر، شب عید فطر، شب عاشورا، روز اربعین، هر شب جمعه زیارت حضرت سید الشهدا(ع) مستحب است.
اما در خصوص روز اربعین در جلد 14 وسائل صفحه 478 باب 56 کتاب الحج ابواب مزار وما یناسبه بعد از حج روایات مربوط به حج است، این باب را می یابیم: باب تأکّد استحباب زیارت الحسین(ع) یوم الأربعین من مقتله و هو یوم العشرین من صفر ، استحبابش که ثابت است تأکّد استحباب اینجا مطرح است ، بعد ایشان اولین روایت را که بیان می‌کند روایت امام حسن عسکری(ع) است که علامات المؤمن خمس، صلاة الخمسین، و زیارت الاربعین، والتختّم فی الیمین، و تعفیر الجبین، و الجهر ببسم الله الرحمن الرحیم. نشانه های انسان مؤمن پنج تاست: پنجاه رکعت نماز روزانه (نمازهای واجب ونافله)، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، پیشانی بر خاک نهادن وبسم الله الرحمن الرحیم را بلند گفتن.
بعد هم روایت صفوان جمال را از امام صادق نقل می‌کند کیفیت زیارت اربعین را بیان می کند، و بعد هم مطلبی است که از مصباح المتهجد شیخ نقل می‌کند.
فتوای صاحب وسائل در تیتر ابواب کتابش معلوم می شود، و این از اول تا آخر وسائل اینگونه است، در اینجا فتوایش اینطور است: باب تأکّد استحباب زیارت الحسین(ع) یوم الاربعین.
این فضیلت زیارت اربعین در کتاب‌های روایی از قدیم مطرح بوده است، شیخ مفید در کتاب مزار صفحه 52 فضل زیارت الاربعین دارد، که این را بعد از فضل زیارت امام حسین(ع) در روز عاشورا قرار داده، و تمسک می‌کند به همین حدیث امام حسن عسکری(ع).
شیخ طوسی در کتاب تهذیب الاحکام جلد 6 صفحه 52 تمسک به همین روایت می‌کند، و در ضمن فضائل زیارت امام حسین(ع) همین روایت را می‌آورد، در باب 16 باب فضل زیارته.
و همچنین شیخ در مصباح المتهجد جلد 2 صفحه 788 می فرماید: و یستحب زیارته فیه و هی زیارت الاربعین، بعد هم همین روایت امام حسن عسکری(ع) را بیان می‌کند، و بعد آن روایت از امام صادق(ع) در کیفیت زیارت دارد که در وسائل به آن اشاره می کند وهمه خبر وزیارت را نمی‌آورد، یک جمله‌اش را بیشتر ذکر نمی‌کند: السلام علی ولی الله و حبیبه، اما در مصباح کاملاً هست، آنجا دارد که در روز اربعین و در وقت ارتفاع نهار بگو (به صفوان فرمود): السلام على ولی الله وحبیبه ، السلام على خلیل الله ونجیبه ، السلام على صفی الله وابن صفیه ، السلام على الحسین المظلوم الشهید ، السلام على أسیر الکربات وقتیل العبرات ، اللهم ! إنی أشهد أنه ولیک وابن ولیک وصفیک وابن صفیک الفائز بکرامتک أکرمته بالشهادة وحبوته بالسعادة واجتبیته بطیب الولادة وجعلته سیداً من السادة وقائداً من القادة وذائداً من الذادة وأعطیته مواریث الأنبیاء وجعلته حجة على خلقک من الأوصیاء ، فأعذر فی الدعاء ومنع النصح وبذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهالة وحیرة الضلالة ، وقد توازر علیه من غرته الدنیا وباع حظه بالأرذل الأدنى وشرى آخرته بالثمن الأوکس وتغطرس وتردى فی هواه وأسخطک وأسخط نبیک وأطاع من عبادک أهل الشقاق والنفاق وحملة الأوزار المستوجبین للنار فجاهدهم فیک صابرا محتسباً ، حتى سفک فی طاعتک دمه واستبیح حریمه ، اللهم ! فالعنهم لعناً وبیلاً وعذبهم عذاباً ألیماً ، السلام علیک یا ابن رسول الله ! السلام علیک یا ابن سید الأوصیاء ! أشهد أنک أمین الله وابن أمینه ، عشت سعیدا ومضیت حمیدا ومت فقیدا مظلوما شهیدا ، وأشهد أن الله منجز ما وعدک ومهلک من خذلک ومعذب من قتلک ، وأشهد أنک وفیت بعهد الله وجاهدت فی سبیله حتى أتاک الیقین ، فلعن الله من قتلک ولعن الله من ظلمک ولعن الله أمة سمعت بذلک فرضیت به ، اللهم ! إنی أشهدک أنی ولی لمن والاه وعدو لمن عاداه ، بأبی أنت وأمی یا ابن رسول الله ! أشهد أنک کنت نورا فی الأصلاب الشامخة والأرحام الطاهرة لم تنجسک الجاهلیة بأنجاسها ولم تلبسک المدلهمات من ثیابها ، وأشهد أنک من دعائم الدین وأرکان المسلمین ومعقل المؤمنین ، وأشهد أنک الإمام البر التقی الرضی الزکی الهادی المهدی ، وأشهد أن الأئمة من ولدک کلمة التقوى وأعلام الهدى والعروة الوثقى والحجة على أهل الدنیا ، وأشهد أنی بکم مؤمن وبإیابکم موقن بشرایع دینی وخواتیم عملی ، وقلبی لقلبکم سلم وأمری لأمرکم متبع ونصرتی لکم معدة حتى یأذن الله لکم ، فمعکم معکم لا مع عدوکم صلوات الله علیکم وعلى أرواحکم وأجسامکم وشاهدکم وغائبکم وظاهرکم وباطنکم آمین رب العالمین ! .
این زیارت مخصوص سید الشهداء(ع) در روز اربعین است، و معروف به زیارت اربعین است.
سید بن طاووس نیز در اقبال الاعمال جلد 3 صفحه 100 فضلیت زیارت امام حسین(ع) در روز بیستم ماه صفر را دارد و تمسک به همان حدیث معروف امام حسن عسکری (ع) می‌کند.
علامه حلی نیز در منتهی المطلب جلد 13 صفحه 295 می نویسد: و تستحب زیارته یوم الاربعین من مقتله و هو العشرون من صفر بعد هم همین روایت علامات المؤمن خمس را بیان می‌کند.
شهید اول در کتاب مزار صفحه 187 می‌گوید: و منها زیارة الاربعین و یوم هو العشرون من صفر، از جمله زیارات امام حسین (ع) زیارت اربعین است که در روز بیستم صفر است.
کفعمی در دو کتابش البلد الامین و المصباح خود همین مطلب را آورده است، در البلد الامین صفحه 274 می نویسد: یستحب بالعشرین منه زیارة الحسین(ع) و هی زیارة الاربعین، زیارة امام حسین(ع) در بیستم صفر مستحب است وآن زیارت اربعین است. در مصباح صفحه 482 هم همین مطلب را دارد.
مجلسی اول علامه محمد تقی مجلسی در روضة المتقین جلد 5 صفحه 389 در فضل زیارت سید الشهداء در روز اربعین به همین حدیث امام حسن عسکری(ع) تمسک می‌کند.
مجلسی ثانی صاحب بحارالانوار علامه محمد باقر مجلسی در دو کتاب بحار وملاذ نیز چنین آورده است، در بحار جلد 98 صفحه 329 باب 25 زیارت الاربعین را مطرح و تمسک به همین روایت امام عسکری(ع) دارد، و در ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار (که شرح بر کتاب تهذیب الاحکام است) جلد 9 صفحه 125، آنجا هم چنین آورده است.
اینکه من اصرار به این معنی دارم که مقصود از زیارت اربعین خصوص زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین است وشواهد متعدد از فهم علما از زمان شیخ مفید وشیخ طوسی تا زمان سید ابن طاووس وبعد علامه حلی، شهید اول، کفعمی، شیخ حر عاملی، مجلسی اول ودوم را آوردم واز آن زمان تا کنون هم همین معنی استفاده شده است، روی این جهت است که متأسفانه یکی از بزرگان در تعلیقه‌ای که بر بعضی از جوامع روایی است معنایی را مطرح کرده است که بسیار تعجب آور است، و با سیاق حدیث نمی‌خواند، روی این جهت تتبعی کردم ودیدم که فهمی که فقهای ما از زمان شیخ مفید تا به الآن از زیارت اربعین دارند این است که مراد خصوص زیارت حضرت سید الشهداء امام حسین(ع) در روز 20 صفر است، واین مطلبی است که همه می‌فهمند. علمای ما، فقهای ما و فهم مردم و عرف ما، از اول تا الآن اینطور است که مقصود زیارت سید الشهداء(ع) در روز اربعین است. با این مطلبی که عرض کردم تکیه حقیر روی این عنوان است که زیارت اربعین طبق فرمایش حضرت امام حسن عسکری(ع) خود این علامت که از جمله‌ی علامت مؤمن است، و مواردی را که حضرت شمرده است کارهایی است که شیعه در آن نمود وجلوه دارد، مثلا تختم به یمین وانگشتر به دست راست کردن شعار شیعه است و شیعه در آن جلوه دارد، و آنها تختم به یسار وانگشتر به دست چپ می کنند دانسته ویا ندانسته پیروی سنت اموی وشخص معاویه را دارند، (البته اگر کسی انگشتر در دست راست کرده باشد واضافه بر آن انگشتر در دست چپ نماید این محذور را ندارد)، ویا پیشانی بر روی خاک نهادن نشان شیعه است و آنها سجده بر همه چیز می‌کنند، یا فرض بفرمایید که جهر ببسم الله الرحمن الرحیم وبسمله را بلند گفتن شعار شیعه است، ونوع اینها برخلاف عمل می‌کنند، یا نمی‌گویند و یا آهسته می‌گویند، یکی هم زیارت اربعین در روز بیستم صفر است که باز نشان شیعه است. شاید بشود گفت که قبل از شهادت سید الشهداء اصلاً اربعین جلوه‌ای نداشته است، اربعین به معنای پاسداشت کسی پس از گذشت 40 روز از مرگ کسی بعد از اربعین سید الشهداء(ع) مطرح شد، ویکی از مهمترین روزهایی که باید یاد ونام امام حسین(ع) را زنده نگاه داشت ودر راه آن خطرات را به جان خرید اربعین امام حسین(ع) است که هر سال پس از گذشت چهل روز از عاشورا تکرار می شود، ودشمنان نتوانستند آن را از بین ببرند، بگونه ای که زیارت اربعین که ابتدا چند ده نفر انجام می دادند به حضور چندین هزار تبدیل شد، وپس از ممنوع کردن آن توسط صدام به حضور چندین ملیون تبدیل شد.
ممکن است گفته شود چرا خصوص اربعین؟ شاید بشود اینطور جواب داد که بزرگداشت روز شهادت امر عادی است متعارف است، اما علاوه بر آن، روز دیگری را معرفی کردن خصوصیت ویژه برای شهید ویژه (سید الشهداء(ع) است.
