به اهتمام صفر سفیدرو پژوهشگر تاکنون درباره قیام و نهضت امام حسین(ع)، شهادت آن حضرت و یارانش و نیز پیامدهای سیاسی، اجتماعی و ادبی انقلاب حسینی کتابهای زیاد نوشته شده و پژوهشهای بیشمار انجام گرفته و به علاقهمندان آن حضرت تقدیم شده است. همچنین نسخههای خطی فراوانی نیز در این باره وجود دارد که غبار تاریخ بر آنها نشسته و کسی از آنها سراغ ندارد. براساس یک پژوهش میدانی شمار کتابها و مقالات نوشته شده درباره امام حسین(ع) و قیام عاشورا به بیش از سه هزار تألیف میرسد، با این وجود همچنان{P . معجم ما کتب عن الرسول و اهل البیت، جلدهای هفتم و هشتم. P} پژوهشگران نسبت به شخصیت و انقلاب این امام همت گماشته و میکوشند تا نکات و زوایای جدیدی از قیام و نهضت حسینی را به جامعه اسلامی و بشری ارائه کنند.
مجموعه شش جلدی »با کاروان حسینی از مدینه تا مدینه« یکی از آثار و پژوهشهای بیشماری است که در زمینه قیام و نهضت حسینی تدوین شده است. با توجه به اینکه در باره قیام و نهضت امام حسین(ع) آثار فراوانی وجود دارد، هر اثر جدیدی که در این زمینه ارائه شود با این سؤال اساسی و جدی روبرو میگردد که آیا این کتاب تکرار کتابهای قبل نیست و آیا حرف جدیدی دارد که در کتابها و پژوهشهای مربوط به مکتب حسینی ارائه نشده باشد؟ و آیا به موضوعی پرداخته است که پیشینیان به آن نپرداخته باشند؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت، همانگونه که در مقدمه جلد اول این مجموعه آمده، در علل تحقق قیام امام حسین(ع) عوامل گوناگونی نقش داشتند، مانند خودداری آن حضرت از بیعت با یزید، نامههای کوفیان، امر به معروف و نهی از منکر و ایجاد اصلاح در امت پیامبر اکرم(ص)؛ و... میزان توجه هرکدام از مورخان به هر یک از عوامل، سبب شده تا تفسیر و قرائت از قیام امام حسین(ع) با نگاههای مختلفی بررسی شود. در بررسی علل و عوامل این حادثه بزرگ تاریخ به برخی از عوامل بیش از وزن آن توجه شده و موجب گشته تا قرائت و تحلیل از این انقلاب شگفتآور با واقعیت تاریخی هم داستان نباشد. مانند تأکید بیش از اندازه برخی از عالمان گذشته و معاصر به نامههای کوفیان که آن را علت اصلی قیام امام(ع) دانستهاند؛ و یا اینکه از نوشتههای برخی از عالمان گذشته شیعه چنین برمیآید که امام حسین(ع) از آینده و سرنوشت خویش آگاهی نداشت و گفتهاند آن حضرت هیچگاه فکر نمیکرد که مردم کوفه نسبت به وی خیانت کنند و پیروان حق دست از یاری او بردارند و آن حوادث شگفتانگیز رقم بخورد.{P . تنزیه الانبیاء، ص 175 - 176. P} اختلاف نظرها از چارچوب تاریخ پا را فراتر گذاشته و دامنه آن به فقه نیز کشیده شده و کسانی از فقها معتقد بودند که امام حسین(ع) وظیفه خاصی داشت که آن را انجام داد و دیگران نمیتوانند در این کار از او تأسی کنند و در مقابل نیز برخی فقها رفتار امام را کاملاً منطبق بر موازین شرعی میدانند. نویسندگان این اثر معتقدند که پژوهش درباره نهضت حسینی تا پیدا شدن یک تئوری فراگیر که همه عوامل مؤثر در این قیام را چنان که باید جدی بگیرد و حق هر کدام را چنان که شایسته است بدون افراط و تفریط بیان کند، همچنان ضروری به نظر میرسد. بررسی مجموعه حاضر نشان میدهد که این اثر به دنبال این است تا همه عوامل را با یکدیگر سنجیده و به اندازه وزن هر کدام، تحلیل و تفسیری جدید و واقعبینانه را بیان دارد. نویسندگان آن مدعیاند که در این پیجویی تاریخی، درباره تاریخ دوران امامت امام حسین(ع) و پس از آن تا هنگام بازگشت کاروان حسینی به مدینه به رهبری امام سجاد(ع) مطالعهای تحلیلی و انتقادی انجام داده و کوشیدهاند تا جنبههای ناشناخته و پنهان و نیز موارد ارزشمندی را که تاکنون، چنان که باید، به ارزشهای آن پی برده نشده و نیز حقایقی را که در پس پردههای دروغ پنهان مانده و یا دروغهایی که لباس حقیقت پوشیدهاند را آشکار سازد. این اثر مطالعه نوینی است که در آن در جای جای حرکت کاروان حسینی از مدینه تا مدینه درنگ و تأمّل شده و مفاهیم و درسهای آموزنده آن را بازگو کرده و برای خواننده قرائت جدیدی را ارائه کرده تا بتواند نتیجه درستی از نهضت امام حسن(ع) به دست آورد.
با کاروان حسینی از مدینه تا مدینه ترجمه عنوان مع الرکب الحسینی من المدینه الی المدینه است که با تلاش، زحمات و همفکری شش نفر از پژوهشگران و مورخان برجسته معاصر به زبان عربی به رشته تحریر درآمد و به قلم جناب آقای عبدالحسین بینش به فارسی برگردانده شده است.
نویسندگان این اثر گرانسنگ عبارتند از؛ استاد علی الشاوی، شیخ نجمالدین طبسی، شیخ محمدجواد طبسی، شیخ عزتاللَّه مولایی، شیخ محمدجعفر طبسی، و شیخ محمد امینپور امینی. استاد علی الشاوی پژوهش همه همکاران را نقد و بررسی کرده و با یک قلم به نگارش درآورده است. (مع الرکب الحسین من المدینه الی المدینه) از زمان انتشار موفق گردیده تا نظر خوانندگان عربزبان خود را در میان کشورهای عربی جلب کند و ترجمه آن (با کاروان حسینی از مدینه تا مدینه) نیز توانسته جای خود را در میان فارسیزبانان بازنماید و از آن به خوبی استقبال شده است. اینک به معرفی اجمالی مهمترین مطالب آن میپردازیم.
هر جلد از مجموعه شش جلدی با کاروان حسینی که در شش مقطع به بررسی قیام و نهضت حسینی میپردازد و به ترتیب هر کدام از این مقاطع یک جلد از این مجموعه را به خود اختصاص داده است.
1. وقایع حضور امام حسین(ع) در مدینه تا حرکت به مکه مکرمه.
2. حضور امام حسین(ع) در مکه مکرمه.
3. وقایع حرکت امام از مکه تا کربلا.
4. وقایع حضور امام در کربلا تا شهادت.
5. وقایع کاروان حسینی، پس از شهادت امام حسین(ع) تا رسیدن به شام.
6. وقایع کاروان حسینی در شام و از شام تا ورود به مدینه.
در جلد نخست این مجموعه، نویسنده (استاد علی الشاوی) به مطالعه و بیان نفاق و ماهیت و دستاوردهای آن پرداخته و میکوشد تا در لابهلای تحولات بزرگی که از وفات رسول خدا(ص) تا سال شصت هجری بر امت اسلامی گذشته علاوه بر کشف حقایقی تازه این موضوعات را نیز بررسی میکند: منشأ پیدایش ضعف روحی و دوگانگی شخصیت انسان مسلمان و عوامل موجب این بیماری که باعث شد دلهای مردم با حسین و شمشیرهایشان علیه او باشد. همچنین نویسنده در این کتاب با ارائه مطالبی با عنوان »در پیشگاه شهید پیروز« کوشیده است تا نشان دهد شهید پیروز از ویژگیهای امام حسین(ع) است و تلاش میکند تا تصویری را ارائه دهد تا در پرتو آن خواننده بتواند از گفتهها و موضعگیریهای امام، که در ظاهر برخیشان با یکدیگر در تعارض هستند، تفسیری منسجم و درست دریافت کند. نویسنده تصویری روشن از افقهای پیروزی حسین(ع) را در دوران قیام عاشورا و پس از آن تا دوران ظهور و در خود دوران ظهور نشان میدهد و تأکید میکند، قیام حضرت مهدی(عج) فصل پایانی قیام حسینی را تشکیل میدهد. بالاخره اینکه دقت در محتوای این کتاب نشان میدهد که این قرائت دیدگاه استدلالی نوینی را به بار آورده و روش مطالعه و ارتباط میان ابعاد آن تازگی دارد. مطالب جلد نخست در چهار فصل زیر ارائه شده است: فصل اول: امام حسین(ع) پس از برادرش امام حسن(ع) فصل دوم: ویژگیهای کلی روش امام حسین(ع) در دوران معاویه فصل سوم: داستان آغاز انقلاب فصل چهارم: آغاز سفر (پیروزی با شهادت)
در جلد دوم، نویسنده کتاب آقای شیخ نجمالدین طبسی، به طولانیترین دوره نهضت حسینی، یعنی دوران مکی که 125 روز طول کشید میپردازد و میگوید: اگر چه این برهه در مقایسه با دوران قیام حسینی، دوره کوتاهی نیست، اما وقایع و رویدادهای آن نسبت به دیگر برههها ناشناختهتر به شمار میآید و پرداختن به آن زوایای روشنتری از قیام امام(ع) به دست میدهد. مثلاً میپرسد: با وجودی که پیش از او برادر و پدر بزرگوارش در مکه پایگاهی نداشتند، چرا امام حسین(ع) از میان همه شهرها مکه را برای هجرت برگزید؟ او با ارائه تحلیلی جمعیت شناختی از مردم مکه به این سؤال در ارتباط با نهضت حسینی تفسیر جدیدی ارائه میدهد. در واقع سراسر نوشتههای او در تحلیل و تفسیر طولانیترین دوره نهضت حسینی از جنبه نظم و محتوا، توجه به نکتههای جدید، استنباط دقیق و تهیه عنوانهای مناسب که راه رسیدن به مطلب را آسان میسازد، غنی و جدید به نظر میرسد و نظر خوانندگان را به خود جلب میکند. نویسنده مطالب خود را در جلد دوم این مجموعه در سه فصل تنظیم کرده است: فصل اول: تلاشهای امام حسین(ع) در مکه. فصل دوم: تلاش حکومت اموی در روزهای مکی دوران نهضت حسینی. فصل سوم: حرکت امت در دوران مکی قیام امام حسین(ع).
آقای شیخ محمدجواد طبسی، جلد سوم این مجموعه را با عنوان امام حسین(ع) و رویدادهای راه مکه تا کربلا تدوین کرده است. نویسنده در مقدمه کتاب میگوید: درباره مسیر کاروان حسینی از مکه تا کربلا نکات مهم قابل ملاحظهای وجود دارد. این نکات از نوع علائم نشاندهنده دوری یا نزدیکی راه نیست. بلکه از نوع دیگری میباشد. زیرا سخن درباره هویت رهرو است نه هویت راه. دقت و مطالعه کتاب نشان میدهد این جلد نیز نکات مهم فراوانی درباره وقایع حرکت کاروان حسینی از مکه تا کربلا دارد. نویسنده با تشریح این وقایع برای خواننده، تأکید میکند که چرا امام حسین(ع) در این مقطع از مسیر کاروان پیوسته از کشته شدن خویش سخن میگوید و همراهان خود را به عاقبت کار خویش آگاه میکند. او تمام وقایع مسیر کاروان حسینی از مکه تا کربلا را ذیل سه فصل دستهبندی کرده و حوادث تمام منزلگاهها را در همین فصلها بیان میدارد و در آغاز بحث خویش به هفت نکته پژوهشی مهم میپردازد: 1. کاروان حسینی در راه عراق. 2. کوفه در دوران مسلم بن عقیل. 3. وقایع منزلگاههای راه مکه تا کربلا.
نویسندگان جلد چهارم مجموعه »با کاروان حسینی از مدینه تا مدینه« شیخ محمدجعفر طبسی و شیخ عزتالله مولایی، مطالب این جلد یعنی رویدادهای کربلا را در چهار فصل تدوین کردهاند. فصل اول به نامگذاری، خلاصه تاریخ و جغرافیای کربلا و نیز فضیلت و قداست تربت آن میپردازد. در فصل دوم وقایع و رخدادهای کاروان حسینی از روز دوم تا شب دهم محرم تشریح میشود. مانند رد و بدل شدن نامهها، سخنان امام در این ایام، آمادگی جنگی دو اردوگاه و شرح حال افرادی که در این ایام به امام(ع) پیوستند. فصل سوم با عنوان کربلا در روز دهم محرم سال 61 ه’ . ق به توصیف، آمار و جمعیتشناختی دو سپاه حسینی و اموی میپردازد و برای خوانندگان نمونه عرفهای نظامی آن روزگار را بازگو میکند. فاجعه عاشورا، عنوان فصل چهارم جلد چهارم است. حماسه عاشورا، و تمام وقایع آن روز، مانند احتجاج امام(ع)، آتش زدن خیمهها، شمار و شرح حال خلاصهای از همه شهدا، تهاجم به خیمهها، تاختن اسب بر بدن شهدا در فصل پایانی کتاب آمده است. امام حسین(ع) رویدادهای راه کربلا تا شام،
عنوان پنجمین جلد مجموعه با کاروان حسینی از مدینه تا مدینه، به قلم شیخ جعفر طبسی میباشد. نویسنده مطالب رویدادهای کاروان حسینی از کربلا تا شام را در یک مقدمه و چهار فصل تنظیم کرده است. مقدمه کتاب شامل نقش زنان بنیهاشم و نیز نقش امام سجاد(ع) در کربلا و در مجلس ابن زیاد را بیان میدارد. نویسنده در فصل اول به نشانههای خشم الهی در پی شهادت امام حسین(ع) در دو بخش نشانههای آسمانی مانند کسوف خورشید، سرخ و سیاه شدن آسمان و بخش نشانههای زمینی مانند جوشیدن خون از زیر سنگ، عزاداری جنیان و خاکستر شدن زعفران و تلخ شدن گوشت میپردازد. او در فصل دوم به تشریح وقایع پس از قتل امام(ع) مانند سرنوشت ابن زیاد، عمر سعد، خولی و رخدادهای ساعتهای پایانی روز عاشورا مانند آتش زدن خیمهها، نوحهسرایی پریان، رقابت قبایل برای بردن سرها نزد ابن زیاد میپردازد. فصل سوم کتاب به حوادث کاروان حسینی در کوفه اختصاص دارد و رخدادهای پیشآمده برای این کاروان در این شهر را تشریح میکند، مانند زمان ورود کاروان به کوفه، چگونگی استقبال کوفیان، خطبه حضرت زینب، خطبه امام سجاد، رویارویی امام(ع) با ابنزیاد. آخرین فصل کتاب به چند موضوع مهم درباره کاروان حسینی از کوفه تا شام اشاره میکند. مانند: مدت توقف کاروان در کوفه، چگونگی انتقال کاروان به شام، منزلگاههای راه کوفه به دمشق.
ششمین و آخرین جلد مجموعه با کاروان حسینی از مدینه تا مدینه، با عنوان کاروان امام حسین(ع) در شام و حرکت به سوی مدینه منوره، به قلم شیخ محمد امینپور امینی میباشد. دستمایه اصلی این جلد، تشریح و تبیین رسالت جاودانه پیروزمند کاروان حسینی در میان مردم شام و نیز توده امت بزرگ اسلامی پس از شهادت آن حضرت است. و بیان میدارد که چگونه معادله دگرگون شد و چرا یزید به ظاهر گریست و از پسر مرجانه بیزاری جست و کاروان را به مدینه بازگرداند. در واقع نویسنده در خلال حوادث و رخدادهای کاروان در شام و مدینه به مهمترین وزیربناییترین مأموریت کاروان حسینی به رهبری امام سجاد(ع) و زینب کبری میپردازد. وی در سرآغاز کتاب، شام، بنیامیه، نقش معاویه و یزید را معرفی میکند و در فصل نخست در خلال بیان حوادث در شام، نقش اهل بیت(ع) در شام را برای خواننده به تصویر میکشد. فصل دوم کتاب به حرکت پیروزمندانه کاروان از شام و بازگشت به کربلا اختصاص دارد. در فصل سوم مسائل مربوط به رسیدن کاروان به مدینه را تشریح میکند که کاروان بدون امام حسین(ع) و یارانش به مدینه بازمیگردد. در همین فصل وضعیت این شهر پس از شهادت امام و نیز نقش امام سجاد(ع) و زینب کبری در استمرار رسالت و پیام عاشورا بررسی و تبیین شده است.
