دست نوشت

حجت‌الاسلام محمدامین پورامینی از پژوهشگران حوزه علمیه در گفت‌وگو با خبرگزاری حوزه نحوه شکل‌گیری واقعه فرخنده غدیر را به بحث نشسته است.

لطفا در ابتدای گفتگو نگاهی به جایگاه امامت در هندسه فکری اسلام داشته باشید ؟

در دیدگاه اسلامی و قرآنی جایگاه امامت به حدی است که خطاب به ابراهیم‌(ع) که به مراحل بلند عبویت ؛ نبوت ؛ رسالت و خُلیّت رسید و این مراحل را سپری کرد و امتحانات متعددی را گذراند در مرحله آخر فرمود «وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی‏ قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمینَ ؛ بقره 124»

(به خاطر آورید) هنگامى که خداوند، ابراهیم را با وسایل گوناگونى آزمود. و او به خوبى از عهده این آزمایشها برآمد. خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پیشواى مردم قرار دادم!» ابراهیم عرض کرد: «از دودمان من(نیز امامانى قرار بده!)» خداوند فرمود: «پیمان من، به ستمکاران‏ نمى‏رسد! (و تنها آن دسته از فرزندان تو که پاک و معصوم باشند، شایسته این مقامند)».

کسی که ظالم به نفس است و لحظه ای عبادت بتی کرده باشد لیاقت مقام امامت را ندارد، البته انبیا الهی برخی به مقام امامت دست یافتند و عده ای صاحب این مقام عظیم نبودند ائمه معصومین امام بودند اما نبی نبودند، نگاه ما به مقام امامت ‌چنین نگاهی است.

*آیا امامت به معنای زعامت می باشد یا زعامت جامعه مسلمین یکی از شئون امام می‌باشد ؟

 اگر بگوییم امامت یک منصب حکومت داری صرف است چه بسا این مسئله عنوان شود که مقام و انتخاب زعیم وظیفه مردم است و مردم با رای خود و اجماع خود، امام و زعیم خویش را انتخاب می کنند ؛ اما مرتبه امام نزد شیعه و در تفکر کلامی و اعتقادی ما برتر از این مطلب است لذا اگر بحث امامت را صرفا زعامت سیاسی و حکومت داری بدانیم ممکن است کسی بگوید این به نصب الهی نیاز ندارد و صرف انتخاب مردم کفایت می کند اما اگر بحث امامت را فراتر از این مطالب بدانیم یکی از جلوه های مقام امامت ، زمامداری می باشد ، امامت مقامی الهی است که خالق هستی، افراد خاصی را برای آن انتخاب می کند که می توانند لیاقت این مقام را داشته باشند و نصب امام نیازمند نصب الهی است و مسئله مورد اختلاف بین مسلمانان نیز همین مسئله است چرا که نسبت به اصل زعامت،‌ اختلافی نیست و هر عاقلی می گوید: امت نیازمند زعیم است اما بحث در روش انتخاب مقام زعامت است.

آیا انتخاب مردم کفایت می کند ؟ یا اینکه با توجه به جایگاه بالای امام نیازمند انتخاب الهی می باشیم ؟ اینکه برخی گفته اند انتخاب امام بعد از رسول خدا‌(ص) به مردم واگذار شده است چگونه کلامی می باشد و آیا در پس این گفتار منطقی هم نهفته است ؟

این مطلب قطعا صحیح نمی باشد و در پس این گفتار، اندیشه های جاه طلبانه ای وجود دارد ؛ اولا : این مقام بالاتر از آن است که مردم آن را انتخاب کنند و بر فرض هم که به انتخاب مردم باشد آیا واقعا مردم خلیفه را انتخاب کردند ؟ آیا آن عده ای که انتخاب کردند کلّ مردم بودند ؟ مگر همه مسلمانان در مدینه بودند ؟ مگر همه مردم در سقیفه جمع شدند ؟ آیا همه کسانی که در سقفیه جمع شده بودند همه صحابه بودند؟ آیا اجماع صورت گرفته است و از مردم گرفته شد ؟ ایشان رای صحابه را هم نگرفتند تا چه برسد به رای همه مردم مدینه ....کجا و کی رای مردم خواسته شد؟

در جریان نصب خلیفه دوم به مقام خلافت ما شاهدیم که که خلیفه اول می تواند جانشین پس از خود را معرفی و نصب کند اما نوبت به پیامبر‌(ص) که می رسد این قضیه منتفی است ؟! حتی خود خلیفه دوم گفته بود « " إن بیعة أبی بکر کانت فلتة وقى الله شرها فمن عاد إلى مثلها فاقتلوه . . " شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید ج 1 / 123 ط 1 و ج 2 / 26 الصواعق المحرقة ص 21 الملل والنحل ج 1 / 22 ط دار المعرفة »بیعت ابوبکر اشتباهی بود و هر کس به آن شیوه برگشت او را بکشید پس این شیوه انتخاب، مورد قبول کارگردان این شیوه هم نیست خود او هم با همان شیوه انتخاب نشد و با نصب خلیفه سوم در شورای عجیبی که اتفاق افتاد انتخاب شدند عملا در بین خلفای چهارگانه بعد از پیامبر‌(ص) به حسب زمانی تنها کسی که علاوه بر نصب الهی به شیوه انتخاب مسلمین به حکومت رسید شخصیت مقدس امیر المومنین علی بن ابی طالب(ع) می باشد، آن هم پس از 25خانه نشینی و مشاهده 25 سال کج روی که در امت اسلام ایجاد شده  بود، آنجا بود که توده مردم به در خانه آقا امیر المؤمنین(ع) هجمه بردند وبا ایشان بیعت کردند، قضیه بگونه ای شد که پیش از تصدی خلافت شورشی در بلاد مسلمین اتفاق افتاد و مشکلاتی در بین امت اسلام ایجاد شد و امام در وضعیت حساس قرار گرفت و آخر الامر زعامت امت را پذیرفت.

*به نظر شما در بحث تقریب مذاهب و مباحث شیعه و اهل سنت چه نکاتی را باید رعایت کنیم ؟

 باید دو مطلب را جدا کرد نخست این‌که بی تردید حفظ عقائد حقه باید لحاظ بشود و ثانیا همزیستی با دیگر مردم هم داشته باشیم چه مسلمان و اهل سنت باشد ، چه مسیحی و... بحث تقیه ای که امامان معصوم‌(ع)  به ما نشان داده اند یک نوع همزیستی را به ما نشان می دهد اما در عین حفظ عقائد حقه. اگر این اصل نبود امروز از شیعه خبری نبود الان در بین اهل سنت تفکر سلفی وجود دارد که مانند یک غده سرطانی در بین مسلمانان رسوخ کرده و نه تنها برای شیعه بلکه برای اهل سنت هم مشکلاتی ایجاد کرده اند چون بنای ناسازگاری دارد

 امروز در مصر در الازهر عده ای ازهری ها و عده ای از سلفی ها بر ضد تفکر شیعی اجتماعی ایجاد کرده اند، اگر این مسئله در عربستان اتفاق افتاده بود، جای تعجب نداشت، اما الازهری که بنای بر اعتدال داشته است و مدتی فاطمیون در مصر حکومت داشتند و نام الازهر هم از نام فاطمه زهرا گرفته شده است و افرادی مانند شلتوت و عبده در آنجا بودند، وقتی این‌گونه سخن می گویند، واقعا جای تعجب دارد ! القای شیعه ستیزی و ایران هراسی چند سال است که تبلیغ می شود و اگر این روند ادامه یابد شاید مصر فعلی در مباحث تقریبی از مصر زمان مبارک هم بدتر شود .

*علت مخالفت و مخفی کردن جریان غدیر در بین بزرگان اهل سنت چیست ؟

اگر غدیر اثبات شود بحث ائمه اثنی عشر مطرح می‌شود و اگر آن بحث دنبال شود بحث غیبت مطرح می شود و بحث غیبت هم که دنبال شود وظیفه ما در دوران غیبت و ولایت فقیه و مرجعیت مطرح می شود لذا همه این مطالب در سلسله بحث غدیر است لذا سعی می شود غدیر از ریشه انکار شود و اگر کسی غدیر را نپذیرفت گرفتار می‌شود. عالمان آنها گرفتار قیاس و استحسان می شوند و غیر عالمان ایشان هم دچار ظاهر بینی می شوند و به ظواهری از اسلام اکتفا می‌کنند. الان سلفی ها چند کار را دانسته یا ندانسته انجام می دهند نخست اینکه بین امت اسلامی ایجاد اختلاف می‌کنند و ثانیا اسلام را به عنوان دین خشونت معرفی می کنند. اگر ما قضیه امام حسین را بالای منبر می گفتیم که عده ای انسان نما و بدتر از درندگان در کربلا اصحاب حضرت را به شهادت رساند و سرها را جدا کردند امروز، این سفاکی را وهابیت با خشونت دنبال می‌کند آیا اسلام این است ؟ دشمن می خواهد اسلام را توسط مسلمانان بد نشان دهند .

دلیل مخالفت با غدیر چه بود ؟

 غزالی در مجموعه رسائل خود در رساله سرّ العالمین ص 483 می نویسد: « اجمع الجماهیر على متن الحدیث من خطبته صلى الله علیه و [آله] سلم فی یوم عید غدیر خم باتفاق الجمیع وهو یقول : من کنت مولاه فعلی مولاه ، فقال عمر : بخ بخ لک یا أبا الحسن ؟ لقد أصبحت مولای ومولى کل مؤمن ومؤمنة . » تعبیر عید هم نسبت به عید غدیر شده است: یکی از ائمه اهل سنت گفته بود اگر کسی به جریان غدیر «عید» بگوید از اهل سنت نیست! در حالی است که غزالی تعبیر به عید می کند ! ..و می گوید که غلبه هوا و ریاست طلبی موجب جریانات بعد از غدیر شد.

*دلائل اهتمام به جریان غدیر چیست ؟ لطفا توضیحی در این زمینه بدهید ؟

نخست توجه فراتر به غدیر : مهمترین بحث کلامی شیعه بحث امامت است مسلمان باید به صورت عموم از غدیر دفاع کنند متاسفانه الان برخی از اهل سنت با غدیر خوب برخورد نمی کنند گاهی به سراغ تاریخ گذشته می رویم و جریان سقیفه را می بینیم ، الان به جنگ و مقابله هم رفتن درست نیست اما باید مطالعه تاریخی داشته باشیم ، بعضی از ایشان فکر می کنند اگر غدیر را بخواهند بررسی کنند دچار تنازع می شویم و شیعه و سنی به جان هم می افتند نباید این گونه باشد، دفاع از غدیر دفاع از عقلانیت اسلام و شخص رسول خدا است پس الان شما ادعا دارید که تنها دین مقبول الهی اسلام است « وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرینَ ، آل عمران 85 » و معتقد هستید بعد از پیامبر اکرم، پیامبری نخواهد آمد، سئوال اینجاست که این دین چه برنامه ای برای بعد از پیامبر دارد ؟ پیامبری که این مقدار زحمت کشید آیا برای بعد از خود برنامه ای داشت ؟ اگر بگویی نداشت با عقلانیت هندسه اسلامی همگون نیست پیامبری که اگر چند روزی نبود برای خود جانشین تعیین می کرد آیا برای بعد از خود کسی را معرفی نکرد ؟ چگونه خلیفه اول به فکر بود و شخصی را برای بعد از خود نصب کرد و پیامبر‌(ص) به فکر امت نبود و اقدامی نکرد لذا اگر بخواهیم عقلانیت اسلام را برسانیم باید مسلمانان بگویند: بد کردیم و متاسفانه پیشینیان ما بخاطر هوای نفس، سفارش پیامبر را اجرا نکردند. ثانیا اینکه غدیر مربوط به کل بشریت است اسلام آخرین دین آلهی است و مختص به یک منطقه خاص جغرافیایی نیست و مفاد قرآن کریم نیز قابل مقایسه با انجیل و تورات نیست آیا این دین جهان شمول برای بعد از پیامبر برنامه ای ندارد ؟ دینی که دچار خلأ است نمی شود جهانی شود لذا غدیر را باید شیعه و سنی ملتزم شوند و به آن توجه کنند.

چگونه غدیر را عمومی و فرهنگ سازی کنیم ؟

باید دید صحیحی در سطح جامعه ایجاد کنیم الان عموم مردم ولایت مدار هستند اما باید برداشت کامل ایشان از جریان غدیر، شایسته و بایسته باشد ایران را بعد از انقلاب ام القرای جهان اسلام می دانیم اما عید غدیر به تمام معنا برای مردم تبیین و تشریح نشده است و نمود آن آنگونه که باید باشد نیست ممکن است مرم جریان غدیر را اینگونه تصور کنند که عید قربان عید حاجیان است و غدیر عید سادات است و به همین مقدار اکتفا کنند ولی نبابد اینگونه باشد، رسانه ها باید فرهنگ سازی کنند جامعه باید در این زمینه کوشا باشد و باید حد فاصل بین قربان و غدیر یک آثار فرح و شادی در سطح جامعه داشته باشیم .

در جریان غدیر و حجة‌الوداع پیامبر‌(ص) اعلام کردند که این سفر آخرین سفر حج ایشان است باید دید ایشان در حجة‌الوداع چه کردند و چگونه جریان غدیر را تبلیغ و ترویج می‌کردند و اگر این سیر دنبال شود می توان فهمید که باید چه کرد پیامبر در حجةالوداع و در عرفه، خطبه خواندند و جرقه اول غدیر در عرفات زده شد و در منی هم که سه روز تشریف داشتند در مسجد خیف حدیث ثقلین را خواندند اما در غدیر، جرقه سوم زده شد و حضرت مصداق را مشخص کردند آن هم با وضعیت خاص بگونه ای که از مکه خارج شدند و در نزدیک جحفه در مقابل صد و بیست هزار نفر فرمودند « من کنت مولاه فهذا علی ولاه » شیخ طوسی در المفصح فی الامامه ص 134 می فرمایند : در حدیث غدیر اجماع وجود دارد و به حد تواتر رسیده است و در اخبار شریعت چیزی مانند حدیث «من کنت مولاه» نداریم و اگر برای خبر متواتر یک مصداق داشته باشیم خبر «من کنت مولاه» است و بعد از اعلام با علی بیعت کردند و توسط حسان بن ثابت نیز ثبت تاریخی گردید، علمای اهل سنت همانند سیوطی در الدر‌المنثور تصریح دارند که آیه سوم سوره مائده « الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی‏ وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً»مربوط به غدیر است و بعد ها هم می بینیم وقتی قضایای خلافت اتفاق افتاد حضرت به مناسبت های مختلف جریان غدیر را به رخ مردم کشیدند در «فضائل الصحابه» از احمد بن حنبل در ص 237 فضائل علی حدیث 963 و در همان کتاب ، ص 181 حدیث 115 بحث «مناشده» را دارد که امام در کوفه فرمود هر کس در غدیر بود مطلب را از پیامبر شنیده بلند شود حدود سی سال از غدیر گذشته بود 13 نفر بلند شدند و گفتند که ما شنیدیم این مطلب را ص 201 همین قضیه را دارد ، در صفحه 257 همین کتاب این مطلب بیان شده است . لذا باید اهتمامی که پیامبر‌(ص) و علی‌(ع) داشتند ما هم از رسانه استفاده کنیم و غدیر را بیان کنیم .حسکانی در ج 1 ص 249 از 249 تا 258 در ذیل آیه 67 مائده احادیث غدیر را از افراد مختلف هم نقل می کند، از ابوهریره و عطیه و ابن عباس و ... غدیر را بیان می‌کند.

*برخورد مخالفان غدیر با جریان غدیر چگونه برخوردی بود ؟

این برخورد در دو جبهه اتفاق افتاد نخست جبهه فیزیکی : صرف اینکه کسی یار علی‌(ع) بود او را مجرم می شناختند و دستور دادند« اقتلوا علی المظنه» بر اساس مظنه شیعیان را به قتل برسانید این دستور حکومتی در زمان بنی امیه صادر شد ثانیا با برخورد فکری و مقابله فرهنگی در قالب‌های مختلف صورت می‌گرفت مثلا در راستای غدیر می خواهند غدیر را کمرنگ جلوه دهند البته کسی نمی تواند غدیر را انکار کند و بگویند جعلی است طبری نقل می کند: شخصی در بغداد در یک صحافی دید، کتابی را جلد می‌کنند که در صفحه آخر آن نوشته شده بود این جلد 28 در طرق حدیث غدیر است و به دنبال آن جلد 29 می آید و الان این کتاب را ما نداریم لذا راهی برای انکار نیست از این‌رو به تحریف معنوی روی آوردند و با الفاظ بازی کردند و مولی را به معنی دوستی دانستند، مرحوم مفید دو رساله در خصوص معنای مولی دارد و حدود ده معنا برای مولا نقل می کند اینجا هم قرائن زیادی است و کسانی که عرب زبان بودند همین معنای زعامت را برای مولی فهمیده اند البته قرائن فراوان دیگری هم داریم.