دست نوشت

تهیّه و تنظیم مجموعه هاى حدیثى به گونه اى زودیاب اینک مدتى است که توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده است. تنظیم معجمها و کلیدهاى کار آمد نیز در همین زمینه یاد کردنى است. در میان محدثان اهل سنت ترتیب و چینش احادیث با آغازین واژه هاى حدیثها از دیرباز مرسوم بود که گاه از آن مجموعه به اطراف الحدیث نیز اسم مى بردند. کتابهایى مانند جامع الأحادیث, جمع الجوامع جلال الدین عبد الرحمن سیوطى و فردوس الأخبار شیرویة بن شهردار دیلمى مجموعه هایى هستند که احادیث را بر اساس حروف اوّل عرضه کرده اند. در میان مجموعه هاى حدیثى شیعى آثارى از این دست که داراى گستردگى لازم باشد, تدوین و تنظیم نشده است و ضرورت آن از جهات گوناگون مورد انکار نیست. البته مجموعه هاى ناقصى عرضه شده است که حاوى کلمات قصاراست و بعضاً تنها به کلمات قصار پیامبر اکرم (ص) اکتفا شده است.

گروهى از فاضلان ضمن فحص و تحقیق در احادیث بر ضرورت و کار آمدى تدوین مجموعه هایى به گونه اى که یاد شد مى رسند و بر تهیّه و تنظیم آن همت مى گمارند.

این مجموعه مى تواند رهگشاى بسیار مناسبى جهت یافتن احادیث در منابع مختلف, اطلاع بر معانى و برداشتهاى مختلف از آنها, شناخت تصحیفها و تحریفها, تمیز احادیث متشابه در منابع مختلف و تحقیق کتابهاى پیشینیان باشد.

شیوه کار  چنین است :
1 - براى این مجموعه از تمام کتابهایى که از قدما به دستمان رسیده است, فیش بردارى شده و کتابهایى که بعد از آن نوشته شده است, از قبیل وسائل, مستدرک, وافى و بحار مورد فیش بردارى مستقیم واقع نمى شود. فقط براى غناى اسناد در پاورقى از آنها یاد مى شود.
2- اگر در مجامع بزرگ (از قبیل بحار) حدیثى از کتابى نقل شده باشد که آن کتاب به دست ما نرسیده باشد, مستقیماً فیش بردارى مى شود.
3 - روش فیش بردارى این جامع روایى به ترتیب ذیل است :
الف) اگر حدیث کاملاً داراى مفهوم مستقل باشد, با در نظر گرفتن اولین حرفِ اولین کلمه آن, تمام خبرفیش بردارى مى شود و در جاى خود قرار خواهد گرفت.
ب) چنانچه یک حدیث داراى چندین جمله مستقل باشد, هر کدام جداگانه فیش بردارى شده و هر یک با در نظر گرفتن اولین حرف اولین کلمه درجاى خود مورد استفاده واقع مى شوند.
ج) چنانچه ابتداى یک حدیث نتواند مفهوم مستقلى داشته باشد, ولى از فقرات بعدى آن بتوان مفهوم مستقل استفاده کرد, تنها قسمتى مورد فیش بردارى واقع مى شود که بتواند مورد استفاده قرار گیرد.
د) احادیثى که مورد سؤال و جواب امام -ع- وسائل است, چنانچه جوابهاى آن داراى معناى مستقل نباشد, فیش بردارى نمى شود.
هـ) از آنجا که ملاک, مفهوم داشتن جمله با در نظر گرفتن اولین حرف اولین کلمه است, لذا امکان دارد برخى از جملات یک خبر در جاى دیگر تکرار شود. با توجه به این مطالب وجه تمایز کار از فهرستهاى معمولى کاملاً روشن مى شود.
و) در نوشتن فیش علاوه بر نگاشتن اولین حرف, جلد,صفحه, شماره حدیث مصدر,مرسل یا مسند بودن خبر, آخرین راوى و تعیین معصوم ملاحظه مى شود.

http://www.shareh.com/persian/magazine/ayeneh_p/004/06.htm