گفت‌وگوی ایبنا با حجت الاسلام محمدامین پورامینی
آیا علی اکبر فرزند بزرگتر امام حسین (ع) است؟/ کم کاری در این حوزه مشهود است
19 خرداد 1393 ساعت 13:53
سیدالشهدا (ع) سه پسر داشت که نام همه آن‌ها علی بود و به همین دلیل از صفت‌های اکبر، اوسط و اصغر در پسوند اسم‌شان استفاده شده است؛ با این وجود این پرسش مطرح است که حضرت امام سجاد (ع)، علی اکبر است یا علی اوسط؟
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، بسیاری از رخدادهای تاریخ اسلام، تاکنون محل اختلاف بین علمای علوم نقلی و عقلی است و شاید به دلیل همین اختلاف است که تعدادی از اندیشمندان در حوزه تاریخ ناچارند برای ارائه یک پاسخ متقن به مخاطبان، به پژوهش در روایات بپردازند. یکی از این موارد اختلافی، درباره اولاد ذکور حضرت سیدالشهدا امام حسین (ع) است که بر اساس آن عده‌ای بر این باورند که حضرت امام سجاد از نظر سن کوچکتر از حضرت علی‌اکبر بوده و عده‌ای هم بر این اصرار دارند که حضرت سجاد (ع) بزرگتر از حضرت «علی‌اکبر» و در واقع، «علی الاکبر» همان امام سجاد (ع) بوده است. به بهانه سالروز میلاد حضرت علی اکبر، با حجت‌الاسلام محمدامین پورامینی، از محققان و اندیشمندان پرکار در حوزه تاریخ اسلام، درباره این موارد اختلاف به گفت‌وگو نشستیم.
حضرت علی اکبر (ع) از نظر سن بزرگتر بوده یا حضرت سیدالساجدین امام سجاد (ع)؟
این مسئله مورد اختلاف است. برخی ایشان را کوچکتر از حضرت امام زین العابدین می‌دانند، از جمله شیخ مفید در کتاب «ارشاد» و ابن‌شهرآشوب در «المناقب» که سن آن حضرت را به هنگام شهادت 18ـ19 سال آورده است و برخی حتی کمتر نیز ذکر کرده‌اند. اما بسیاری سن آن حضرت را بیش از سن امام سجاد (ع) دانسته و به همین اعتبار ایشان را «علیِّ اکبر» معرفی کرده‌اند؛ از جمله ابن‌سعد در «طبقات»، ابن‌فندق در «لباب الانساب»، طبری در «تاریخ طبری»، و ابوالفرج اصفهانی در «مقاتل الطالبیین». بر اساس این منابع سن حضرت علی اکبر در هنگام شهادت 27 سال بوده است.
البته به دلایلی می‌توان نظر دوم را نسبت به نظر اول ارجح دانست از جمله آن‌که سال ولادت ایشان در منابع دوم، 33 هجری قمری ذکر شده است و برخی از نصوص تاریخی تصریح دارند که ایشان در زمان خلافت عثمان دیده به جهان گشود و حال آن‌که سال ولادت امام سجاد(ع) 38 هجری قمری و در زمان خلافت امام امیرالمؤمنین(ع) بوده است. دلیل دیگر آن‌که در مجلس ابن‌زیاد وقتی عبیدالله از حضرت سجاد، سؤال کرد: اسم تو چیست؟ حضرت در جواب فرمود: علی بن الحسین. پرسید: مگر خداوند علی بن الحسین (ع) را نکشت؟ فرمود: برادری داشتم که از من بزرگتر و نامش علی بود و شما او را کشتید. این جریان را ابوالفرج در «مقاتل الطالبیین» آورده است.
با توجه به این‌که در روز عاشورا، پسر دیگر حضرت سیدالشهدا(ع)، علی اصغر هم حضور داشت، بنابراین باید منظور از علی اوسط، حضرت امام سجاد باشد؟
حضرت سیدالشهداء(ع) 3 پسر داشتند که نام سه تن از آن‌ها علی ذکر شده است. وصف اکبر بدان جهت بود که از علی دیگر متمایز شود، از این جهت برخی امام سجاد(ع) را علی اصغر در قیاس با علی اکبر برادر بزرگتر شهید ایشان معرفی کرده‌اند. البته اگر نام طفل صغیر را هم علی در نظر بگیریم او علی اصغر است و امام سجاد (ع) علی اوسط، چرا که میان دو برادر شهید بزرگتر و کوچکتر خویش قرار گرفته است.
این را هم بگویم که در کشورهای شیعی عربی نام «علی اصغر» کمتر مطرح است و از ایشان با نام «عبدالله الرضیع» یاد می‌کنند. البته محتمل است که هر دو باشد و مشکلی از این جهت نیست، چرا که بنا بر این نظر علی‌اصغر طفل 6 ماهه خواهد بود و عبدالله الرضیع، طفلی است که در همان روز عاشورا به دنیا آمد و مقابل پدر پرپر گشت.
روایتی به این شرح وجود دارد که: «ابوالفرج اصفهانی» از مغیره نقل کرده که روزی معاویه از اطرافیان خود پرسید: «به نظر شما چه کسی سزاوار خلافت است؟» اطرافیان در پاسخ گفتند: «خود شما.» او گفت: «نه؛ به اعتقاد من سزاوارترین کس بر خلافت علی‌بن‌الحسین است؛ هم او که آینه جدش رسول خدا و دارای صفات ممتازی چون شجاعت بنی‌هاشم و سخاوت بنی‌امیه، زیبایی چهره و فخر و فخامت ثقیف است.» نظر شما درباره این روایت چیست؟
این گفت‌وگو را ابوالفرج اصفهانی که خود اموی‌تبار بود اما گرایشهای علوی داشت در کتاب «مقاتل الطالبیین» آورده و موضوع مربوط به علی اکبر شهید کربلاست. البته اعتراف معاویه به فضل علی‌اکبر و لیاقت ایشان برای خلافت و شجاعت بنی‌هاشم اقرار به واقع است، گرچه مقام خلافت حقه را نصب الهی می دانیم که در وجود امامان معصوم(ع) می یابیم. او زیبارویی علی اکبر (ع) را به ثقیف نسبت داده است. منکر جایگاه ثقیف نیستیم و جد مادری علی‌اکبر، «عروة بن مسعود ثقفی» شخصیتی برجسته بوده است به گونه‌ای که کفار اعتراض کردند که چرا قرآن بر یکی از دو شخصیت ساکن در مکه و طائف یعنی به ترتیب "ولید بن مغیره" و "عروة بن مسعود" نازل نشد (به نقل از سوره زخرف، آیه 31)، اما زیبایی ایشان را به شخص رسول خدا(ص) مستند می‌دانیم که حضرت امام حسین (ع) ایشان را شبیه‌ترین مردم به رسول خدا (ص) از جهت آفرینش، خلق و ویژگی‌های اخلاقی و گفتار دانست. امااز این موارد گذشته، صفت سخاوت در این روایت به بنی‌امیه نسبت داده شده که شواهد تاریخی آن را تأیید نمی‌کنند، بلکه خلاف آن ثابت است.
نظر شما درباره پژوهش‌های صورت گرفته درباره حضرت علی اکبر (ع) چیست؟ آیا کتاب‌های منتشر شده کافی و علمی هستند؟
هنوز جای کار بسیاری دارد و کم کاری در این حوزه مشهود است. از بهترین تک‌نگاری‌هایی که در این موضوع منتشر شده کتاب «علی‌اکبر» اثر علامه عبدالرزاق مقرم است.
***
کد مطلب: 200940
آدرس مطلب: http://www.ibna.ir/vdcc0xqix2bqxo8.ala2.html
