پاسخ حجت الاسلام والمسلمین محمد امین پورامینی به پرسشهای خبرنگار روزنامه قدس پیرامون مسئله سفر برای فرار از روزه
س: مسافرت به قصد فرار از روزه چه حکمی دارد؟
ج: در روزه چند مطلب شرط است، از جمله سلامت بدن ومسافر نبودن؛ به عبارت دیگر کسی که روزه برای او ضرر دارد نمی تواند روزه بگیرد، وهمچنین روزه دار باید در حضر باشد نه در سفر؛ مسافرت در ماه مبارک رمضان راهی است که شرع مقدس برای مسلمانان باز کرده است مبنی بر اینکه فرد مسلمان با رفتن به مسافرت در این ماه در عین اینکه روزه خود را می‌خورد گناهی را مرتکب نشود. البته آن سفر نباید سفر معصیت وانجام گناه باشد، حال انگیزه آن مسافرت می‌تواند امور گوناگون باشد. شاید ورزشکاری است که در حین مسابقه در گرمای روزاست و روزه گرفتن برای او مقدور نیست، از این رو درماه رمضان به مسافرت می‌رود، ویا نانوا وآهنگری است که نمی تواند در عین روزه داری کنار تنور داغ وکوره آتش بایستد، ویا دختری ده ساله است که سال اول روزه گیری اوست وبنیه بدنی او ضعیف است وامثال آن، که البته این سفر باید پیش از ظهر باشد، بگونه ای که پس از پیمودن حد مسافت شرعی در آنجا چیزی بخورد وبه وطن ویا جای اقامت خود بازگردد، البته قضای آن روز را باید پس از ماه مبارک بجای آورد.
مبحث روزه‌خواری را در سه مورد می‌توان مطرح کرد. یکی اینکه روزه‌خواری در ملأ عام باشد که گناه مسلم است وتعزیر دارد؛ دیگر اینکه روزه‌خواری در خفا و در خانه خود باشد که آن هم گناهی بزرگ است اما نه به بزرگی گناه روزه‌خواری در ملأ عام. سوم اینکه فرد به مسافرت برود و روزه خود را در غیر از ملأ عام بخورد که گناه نیست.
رفتن به مسافرت در ماه رمضان حال به هر دلیلی که باشد مساله خطای اخلاقی ایجاد نمی‌کند زیرا مسافر شرعا گناهی مرتکب نمی‌شود و بنابراین خطای اخلاقی متوجه او نیست. هرچند فردی که با قصد روزه نگرفتن به مسافرت می‌رود به هر حال فیض بزرگ روزه گرفتن را از دست می‌دهد و این خود خسارتی است، از این رو فرمودند که این سفر گرچه گناه نیست ولی کراهت دارد.
لازم به تذکر است اگر مسافر طی مسافرت خود در ماه مبارک رمضان دست به روزه‌خواری در ملأ عام بزند مرتکب گناه شده است، او گرچه معذور است وافطار کرده است اما نمی تواند به دیگران نشان دهد که روزه نیست، از این رو یک فوتبالیست که مثلا ساعت 4 بعد از ظهر مسابقه فوتبال دارد، ومی داند که در گرمای طافت فرسای تیرماه نمی تواند در زمین بدود، می تواند در روز مسابقه پیش از ظهر به سفر کوتاه رفته وافطار کند وبازگردد، اما نمی تواند در زمین ورزشگاه برابر مردم آب بنوشد، البته مسئولان باید از قبل چاره اندیشی کنند ودر صورت امکان مسابقات را در شب برگزار کنند.
س: دلیل مسئله چیست وآراء فقیهان ما کدام است؟
ج: دلیل آیه شریفه وروایات است که بر طبق آن فقیهان ما فتوی داده اند، خداوند می فرماید: (خداوند متعال در سوره بقره آیات 183- 184 می فرماید: (یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ اَیَّاماً مَعْدُوداتٍ فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَریضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ ..) اى کسانى که ایمان آوردهاید، بر شما روزه نوشته شد چنانکه بر آنان که پیش از شما بودند نوشته شد، باشد که پرهیزگار شوید. روزه در روزهایى چند بر شما مقرر شده است، پس هر که از شما بیمار یا در سفر باشد، به شمار آن از روزهاى دیگر روزه بدارد، اضافه بر آن روایاتی داریم که بر مبنای آن رسول خدا (ص) کسانی را که در سفر روزه گرفته بودند را گناه کار معرفی کردند، از این رو در سفر نمی توان روزه گرفت، البته استثنائاتی دارد مثل روزه در مدینه برای برآورده شدن حاجت که مستحب است، که تمام آن بر اساس روایات است.
مرحوم سید محمد کاظم یزدی در کتاب عروه در بحث کفاره روزه مسئله 25 می فرماید: سفر در ماه رمضان بدون آنکه عذر ونیازی باشد بلکه حتی برای فرار از روزه باشد جایز است ولی مکروه است.
مرحوم آیت الله تبریزی تنقیح مبانی العروه کتاب الصوم ص139در کراهت آن تأمل کرده اند.
امام خمینی در تحریر الوسیله ج1 ص295 مسئله 6 می فرماید: جایز است که انسان از روی اختیار (بدون آنکه عذر ونیازی یاشد) در ماه رمضان سفر کند حتی برای فرار از روزه باشد، ولی پیش از گذشت روز بیست وسوم کراهت دارد، این مطلب را مرحوم سید در عروه در شرائط وجوب صوم مسئله 5 آورده است، ومرحوم آیت الله فاضل لنکرانی در تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله کتاب صوم ص218 پس از نقل فتوای امام وبیان مستندات آن افزوده اند که پس از گذشت این مدت که قهرا شب قدر نیز در میان آنست دیگر کراهتی باقی نخواهد ماند.
بنابراین روشن شد که برخی از فقها تفصیل بین پیش از 23 رمضان وپس از آن داده اند؛ بگونه ای که پیش از 23 سفر برای فرار از روزه را مکروه دانسته اند، ولی پس از آن مانعی نیست، که مرحوم یزدی وامام وآیت الله فاضل لنکرانی از این گروهند، ولی مرحوم آیت الله خوئی فرقی بین قبل وبعد را قائل نیستند. (موسوعة الامام الخوئی ج21 ص411).
تمام این اختلافات فقهی ناشی از اجتهاد بزرگان فقاهت است که هریک برای خود مستند ودلیل دارند وبیان تفصیلی آن از خارج از محدوده این مصاحبه است.
نگ: ویژه نامه رمضان روزنامه قدس ش7324- ص2 - 3
